การสอบไล่ภาค  2  ปีการศึกษา  2548

ข้อสอบกระบวนวิชา  LAW 2011 

กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยตัวแทน นายหน้า

 คำแนะนำ  ข้อสอบเป็นอัตนัยล้วน  มี  3  ข้อ

ข้อ  1  นาย  ก  มอบนาย  ข  ให้เป็นนายหน้าขายที่ดิน  นาย  ข  ได้นำเสนอขายให้กับนาย  ค  นาย  ค  ตกลงซื้อที่ดินแปลงดังกล่าว  แต่เนื่องจากที่ดินแปลงดังกล่าวมีคนต้องการซื้อหลายรายด้วยกัน  ด้วยความกลัวจะไม่ได้ที่ดินแปลงนั้น  นาย  ค  จึงมอบเงินค่าที่ดินแปลงดังกล่าวให้กับนาย  ข  มาทั้งหมดเลยเป็นจำนวนเงิน  1  ล้านบาท  อยากทราบว่า  นาย  ข  มีอำนาจที่จะรับเงินจำนวนดังกล่าวหรือไม่  อย่างไร  ให้ท่านวินิจฉัยพร้อมทั้งยกหลักกฎหมายประกอบในการวินิจฉัย

ธงคำตอบ

มาตรา 845  วรรคแรก  บุคคลผู้ใดตกลงจะให้ค่าบำเหน็จแก่นายหน้า  เพื่อที่ชี้ช่องให้ได้เข้าทำสัญญาก็ดี  จัดการให้ได้ทำสัญญากันก็ดี  ท่านว่าบุคคลผู้นั้นจะต้องรับผิดใช้ค่าบำเหน็จก็ต่อเมื่อสัญญานั้นได้ทำกันสำเร็จ  เนื่องแต่ผลแห่งการที่นายหน้าได้ชี้ช่องหรือจัดการนั้น  ถ้าสัญญาที่ได้ทำกันไว้นั้นมีเงื่อนไขเป็นเงื่อนบังคับก่อนไซร้  ท่านว่าจะเรียกร้องบำเหน็จค่านายหน้ายังหาได้ไม่จนกว่าเงื่อนไขนั้นสำเร็จแล้ว

มาตรา  849  การรับเงินหรือรับชำระหนี้อันจะพึงชำระตามสัญญานั้น  ท่านให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่านายหน้าย่อมไม่มีอำนาจที่จะรับแทนผู้เป็นคู่สัญญา

วินิจฉัย

นาย  ก  มอบหมายนาย  ข  ให้เป็นนายหน้าขายที่ดิน  นาย  ข  ในฐานะนายหน้ามีอำนาจจะจัดการได้ตามมาตรา  845  ดังต่อไปนี้คือ

1       ตกลง

2       ชี้ช่อง

3       จัดให้ทั้ง  2   ฝ่าย  เข้าทำสัญญากัน

ดังนั้น  การที่นาย  ค  ผู้ซื้อที่ดินดังกล่าวได้มอบเงินค่าที่ดินให้กับนาย  ข  เป็นจำนวนเงิน  1  ล้านบาท  นาย  ข  ไม่มีอำนาจรับเงินจากนาย  ค  ผู้ซื้อที่ดิน  เพราะไม่ได้รับมอบหมายอำนาจจากนาย  ก  ตัวการตามมาตรา  849

สรุป  นาย  ข  ไม่มีอำนาจรับเงินจำนวน  1  ล้านบาท  ดังกล่าวเอาไว้

ข้อ  2  บริษัท  Silk  India  จำกัด  เป็นบริษัทที่ตั้งทำการอยู่ที่ประเทศอินเดีย  ประกอบกิจการขายผ้าไหมอินเดีย  ได้แต่งตั้งให้นางฝ้ายคำเป็นตัวแทนทำสัญญาขายผ้าให้แก่นางแพรวาแม่ค้าที่ตลาดพาหุรัด  เมื่อนางฝ้ายคำและนางแพรวาตกลงทำสัญญาซื้อขายผ้าไหมเสร็จเรียบร้อยแล้ว  ต่อมาถึงกำหนดเวลาส่งมอบผ้าไหมอินเดีย  บริษัท  Silk  India  จำกัด  ไม่นำผ้าไหมมาส่งมอบเป็นเหตุให้นางแพรวาได้รับความเสียหายเช่นนี้  นางแพรวาจะฟ้องเรียกค่าเสียหายจากบริษัท  Silk  India  จำกัด  และหรือนางฝ้ายคำได้หรือไม่  เพราะเหตุใด

ธงคำตอบ

มาตรา  820  ตัวการย่อมมีความผูกพันต่อบุคคลภายนอกในกิจการทั้งหลายอันตัวแทนหรือตัวแทนช่วงได้ทำไปภายในขอบอำนาจแห่งฐานตัวแทน

มาตรา  824  ตัวแทนคนใดทำสัญญาแทนตัวการซึ่งอยู่ต่างประเทศและมีภูมิลำเนาในต่างประเทศ  ท่านว่าตัวแทนคนนั้นจะต้องรับผิดตามสัญญานั้นแต่ลำพังตนเอง  แม้ทั้งชื่อของตัวการจะได้เปิดเผยแล้ว  เว้นแต่ข้อความแห่งสัญญาจะแย้งกันกับความรับผิดของตัวแทน

วินิจฉัย

บริษัท  Silk  India  จำกัด  ตกลงมอบอำนาจให้นางฝ้ายคำเป็นตัวแทนทำสัญญาซื้อขายผ้ากับนางแพรว  โดยขณะทำสัญญาซื้อขายบริษัท  Silk  India  จำกัด  ตัวการได้อยู่ต่างประเทศและมีภูมิลำเนาอยู่ต่างประเทศ  ดังนั้นเมื่อปรากกว่ามีการผิดสัญญาซื้อขายผ้า  นางฝ้ายคำตัวแทนจึงต้องรับผิดต่อนางแพรวาบุคคลภายนอกตามมาตรา  824

นอกจากนี้  นางแพรวาบุคคลภายนอกยังมีสิทธิฟ้องเรียกค่าเสียหายจากบริษัท  Silk  Ibdia  จำกัด  ตัวการได้อีก  ตามมาตรา  820  เพราะเมื่อทางฝ้ายคำตัวแทนทำการภายในของอำนาจแล้ว  บริษัท  Silk  India  จำกัด  ตัวการต้องผูกพันกับทางแพรวาบุคคลภายนอกด้วย  ทั้งนี้เพราะมาตรา  824  บัญญัติไว้เพื่อความสะดวกแก่บุคคลในประเทศไทยที่จะฟ้องร้องตัวแทนในประเทศไทยของตัวการที่อยู่ในต่างประเทศต่อศาลไทย  แทนที่จะไปฟ้องในศาลต่างประเทศเท่านั้น  มิได้หมายความว่าตัวการที่อยู่ในต่างประเทศจะไม่มีความรับผิดต่อบุคคลภายนอกที่ทำสัญญากับตัวแทนของตนในประเทศ (ฎ. 50/2501)

สรุป  นางแพรวามีสิทธิฟ้องให้นางฝ้ายคำรับผิดได้ตามมาตรา  824  หรือจะฟ้องให้บริษัท  Silk  India  จำกัด  รับผิดตามมาตรา  820  ก็ได้

ข้อ  3  นายเอกเปิดร้านขายเครื่องคอมพิวเตอร์อยู่ย่านบางกะปิ  ได้ตกลงให้นายโทเป็นนายหน้าขายเครื่องคอมพิวเตอร์ให้แก่ตนในราคาเครื่องละ  46,000  บาท  และตกลงจะให้ค่าบำเหน็จนายหน้าในราคาเครื่องละ  2,000  บาท  วันที่  15  ธันวาคม  2548  นายโทได้ไปเสนอขายเครื่องคอมพิวเตอร์ให้แก่นายตรีซึ่งกำลังจะเปิดร้านให้เช่าอินเตอร์เน็ตเพื่อเล่นเกม  นายตรีสนใจ  นายโทจึงได้พานายตรีไปพบนายเอกและได้ตกลงต่อรองราคากันเหลือเครื่องละ  45,000  บาท  นายตรีต้องการจะซื้อเครื่องคอมพิวเตอร์จำนวน  20  เครื่อง  เป็นเงินรวมทั้งสิ้นจำนวน  900,000  บาท  แต่เนื่องจากนายตรียังมีเงินไม่เพียงพอจึงขอชะลอการซื้อไว้ก่อน  ต่อมาวันที่  1  มีนาคม 2549  นายเอกไปพบนายตรีและได้ชักชวนให้นายตรีซื้อเครื่องคอมพิวเตอร์  นายตรีจึงได้ซื้อเครื่องคอมพิวเตอร์จำนวน  10  เครื่อง  เป็นจำนวนเงิน  450,000  บาท  นายโททราบเรื่องการซื้อคอมพิวเตอร์จึงไปขอค่าบำเหน็จนายหน้าจากนายเอกจำนวน  20,000  บาท  นายเอกไม่ยอมจ่ายโดยอ้างว่าการซื้อขายเครื่องคอมพิวเตอร์เกิดจากการชักชวนของตน  ไม่ได้เกิดจากการกระทำของนายโท  ดังนี้อยากทราบว่าข้ออ้างของนายเอกฟังขึ้นหรือไม่  เพราะเหตุใด  และนายเอกจะต้องจ่ายค่าบำเหน็จนายหน้าให้แก่นายโทหรือไม่

ธงคำตอบ

มาตรา 845  วรรคแรก  บุคคลผู้ใดตกลงจะให้ค่าบำเหน็จแก่นายหน้า  เพื่อที่ชี้ช่องให้ได้เข้าทำสัญญาก็ดี  จัดการให้ได้ทำสัญญากันก็ดี ท่านว่าบุคคลผู้นั้นจะต้องรับผิดใช้ค่าบำเหน็จก็ต่อเมื่อสัญญานั้นได้ทำกันสำเร็จ  เนื่องแต่ผลแห่งการที่นายหน้าได้ชี้ช่องหรือจัดการนั้น  ถ้าสัญญาที่ได้ทำกันไว้นั้นมีเงื่อนไขเป็นเงื่อนบังคับก่อนไซร้  ท่านว่าจะเรียกร้องบำเหน็จค่านายหน้ายังหาได้ไม่จนกว่าเงื่อนไขนั้นสำเร็จแล้ว

วินิจฉัย

นายเอกตกลงให้นายโทเป็นนายหน้าขายเครื่องคอมพิวเตอร์  โดยตกลงจะให้ค่าบำเหน็จเครื่องละ  2,000  บาท  นายโทได้ไปเสนอขายเครื่องคอมพิวเตอร์ให้แก่นายตรีในวันที่  15  ธันวาคม  2548  แต่นายตรียังมีเงินไม่เพียงพอจึงขอชะลอการซื้อไว้ก่อน  ต่อมาวันที่  1  มีนาคม  2549  นายเอกได้ไปพบนายตรี  และได้ชักชวนให้นายตรีซื้อเครื่องคอมพิวเตอร์  นายตรีจึงได้ซื้อเครื่องคอมพิวเตอร์จากนายเอกจำนวน  10  เครื่อง  การซื้อขายเครื่องคอมพิวเตอร์  แม้จะเกิดจากการชักชวนของนายเอก  แต่การที่นายเอกรู้จักนายตรีก็เพราะนายโทเป็นคนพานายตรีไปพบนายเอก  การที่นายเอกไปชักชวนนายตรีให้ซื้อเครื่องคอมพิวเตอร์  จึงถือว่าการซื้อขายเครื่องคอมพิวเตอร์สำเร็จย่อมเกิดจากการชี้ช่องของนายโท  ข้ออ้างของนายเอกที่ว่าการซื้อขายเกิดจากการชักชวนของตนไม่ได้เกิดจากการกระทำของนายโทจึงฟังไม่ขึ้น  นายเอกจึงต้องจ่ายค่าบำเหน็จให้แก่นายโทตามมาตรา  845

สรุป  ข้ออ้างของนายเอกฟังไม่ขึ้น  นายเอกต้องจ่ายค่านายหน้าแก่นายโท

การสอบซ่อมภาคฤดูร้อน  ปีการศึกษา  2548

ข้อสอบกระบวนวิชา  LAW 2011 

กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยตัวแทน นายหน้า

คำแนะนำ  ข้อสอบเป็นอัตนัยล้วน  มี  3  ข้อ

ข้อ  1  เมื่อวันที่  10  สิงหาคม  2549  นายจันทร์ได้ยืมรถจักรยานยนต์ของนายอาทิตย์  1  คัน  เพื่อใช้ขับขี่ไปทำธุระโดยตกลงว่าจะนำไปคืนในวันที่  18  สิหาคม  2549  ต่อมาวันที่  15  สิงหาคม  2549  นายอาทิตย์ได้มอบให้นายจันทร์เป็นตัวแทนไปซื้อตู้เย็นให้แก่ตน  1 เครื่อง  ราคา  20,000  บาท  ที่ห้างสรรพสินค้าแห่งหนึ่ง  โดยตกลงให้นายจันทร์ออกเงินทดรองไปก่อน  นายจันทร์ซื้อตู้เย็นเสร็จเรียบร้อยแล้วจึงได้นำตู้เย็นไปส่งมอบให้แก่นายอาทิตย์  และได้ขอให้นายอาทิตย์ชำระเงินค่าตู้เย็นจำนวน  20,000  บาท  ให้แก่ตนด้วย  

นายอาทิตย์ได้รับมอบตู้เย็นเรียบร้อยแล้วจึงขอผัดผ่อนว่าจะชำระเงินให้ในวันที่  31  สิงหาคม  2549  แต่นายจันทร์ไม่ยินยอม  ดังนี้อยากทราบว่า

(ก)  นายจันทร์จะยึดตู้เย็นคืนจากนายอาทิตย์จนกว่าจะได้รับเงินทดรองที่ค้างจ่ายได้หรือไม่  เพราะเหตุใด

(ข)  นายจันทร์จะยึดหน่วงรถจักรยานยนต์ของนายอาทิตย์แทนเงินทดรองจ่ายที่ค้างชำระได้หรือไม่  เพราะเหตุใด

ธงคำตอบ

มาตรา  819  ตัวแทนชอบที่จะยึดหน่วงทรัพย์สินอย่างใดๆ  ของตัวการอันตกอยู่ในความครอบครองของตน  เพราะเป็นตัวแทนนั้นเอาไว้ได้จนกว่าจะได้รับเงินบรรดาค้างชำระแก่ตนเพราะการเป็นตัวแทน

วินิจฉัย

(ก)  การที่นายอาทิตย์มอบให้นายจันทร์เป็นตัวแทนไปซื้อตู้เย็นโดยให้ออกเงินทดรองไปก่อนเมื่อซื้อตู้เย็นเสร็จเรียบร้อย  นายจันทร์จึงนำตู้เย็นไปส่งมอบให้แก่นายอาทิตย์  แต่นายอาทิตย์ไม่ยอมชำระเงินให้โดยขอผัดผ่อนไปชำระให้ในภายหลัง  กรณีนี้นายจันทร์จะยึดตู้เย็นคืนจากนายอาทิตย์ไม่ได้  เพราะการที่ตัวแทนจะยึดหน่วงทรัพย์สินอย่างใดๆ  ของตัวการทรัพย์นั้นจะต้องตกอยู่ในความครอบครองของตน  แต่ตามอุทาหรณ์  นายจันทร์ได้ส่งมอบตู้เย็นให้แก่นายอาทิตย์แล้ว  นายจันทร์ไม่ได้ครอบครองตู้เย็นที่ตนซื้อมาแล้ว  จึงไม่เข้าหลักเกณฑ์ที่จะยึดหน่วงได้ตามมาตรา  819

(ข)  นายจันทร์จะยึดหน่วงรถจักรยานยนต์ของนายอาทิตย์แทนเงินทดรองที่ค้างชำระไม่ได้  เพราะการที่ตัวแทนจะยึดหน่วงทรัพย์สินของตัวการได้จะต้องเป็นทรัพย์สินที่ตกอยู่ในความครอบครองของตัวแทนเพราะการเป็นตัวแทนนั้น  คือจะต้องเป็นทรัพย์ที่ตัวการมอบหมายให้ตัวแทนไปกระทำแทน  แต่กรณีรถจักรยานยนต์ที่นายจันทร์ครอบครองมิใช่ทรัพย์ที่เกิดจากการเป็นตัวแทน  แต่เกิดจากการที่นายจันทร์ไปยืมนายอาทิตย์มาใช้  จึงไม่เข้าหลักเกณฑ์ตามมาตรา  819

สรุป  นายจันทร์ไม่สามารถยึดตู้เย็นคืนและไม่สามารถยึดหน่วงรถจักรยานยนต์ของนายอาทิตย์ได้

ข้อ  2  นายเอก  เป็นเจ้าของกิจการปั๊มน้ำมันแห่งหนึ่ง  ปรากฏว่านายเอกได้มอบกิจการให้นายโทเป็นผู้จัดการดูแลกิจการปั๊มน้ำมันแทน ปรากฏว่าในระหว่างที่นายโทดูแลกิจการปั๊มน้ำมันนั้น  นายโทได้นำน้ำยาหล่อเย็นและที่ปัดน้ำฝนที่โรงงานของลุงมาขายที่ปั๊มน้ำมันของนายเอก  ปรากฏว่านายโทนำน้ำยาหล่อเย็นไปขายให้นางสาวสวย  โดยนางสาวสวยเข้าใจว่าปั๊มน้ำมันนายเอกจำหน่ายพวกน้ำยาเคมีเกี่ยวกับรถยนต์ด้วย  เช่นนี้ถ้าปรากฏว่าน้ำยาหล่อเย็นที่นายโทเติมให้รถยนต์นางสาวสวยทำให้รถยนต์ของนางสาวสวยเสียหาย  เพราะน้ำยาดังกล่าวไม่สามารถใช้ได้กับรถของนางสาวสวย  เช่นนี้  นางสาวสวยจะเรียกร้องให้นายเอก  และนายโท  ร่วมกันรับผิดตามสัญญาซื้อขายได้หรือไม่  เพราะเหตุใด

ธงคำตอบ

มาตรา  801  ถ้าตัวแทนได้รับมอบอำนาจทั่วไป  ท่านว่าจะทำกิจใดๆในทางจัดการแทนตัวการก็ย่อมทำได้ทุกอย่าง

แต่การเช่นอย่างจะกล่าวต่อไปนี้  ท่านว่าหาอาจจะทำได้ไม่  คือ

1       ขายหรือจำนองอสังหาริมทรัพย์

2       ให้เช่าอสังหาริมทรัพย์กว่าสามปีขึ้นไป

3       ให้

4       ประนีประนอมยอมความ

5       ยื่นฟ้องต่อศาล

6       มอบข้อพิพาทให้อนุญาโตตุลาการพิจารณา

มาตรา  820  ตัวการย่อมมีความผูกพันต่อบุคคลภายนอกในกิจการทั้งหลายอันตัวแทนหรือตัวแทนช่วงได้ทำไปภายในขอบอำนาจแห่งฐานตัวแทน

มาตรา  823  ถ้าตัวแทนกระทำการอันใดอันหนึ่งโดยปราศจากอำนาจก็ดี  หรือทำนอกทำเหนือขอบอำนาจก็ดี  ท่านว่าย่อมไม่ผูกพันตัวการเว้นแต่ตัวการจะให้สัตยาบันแก่การนั้น

ถ้าตัวการไม่ให้สัตยาบัน  ท่านว่าตัวแทนย่อมต้องรับผิดต่อบุคคลภายนอกโดยลำพังตนเอง  เว้นแต่จะพิสูจน์ได้ว่าบุคคลภายนอกนั้นได้รู้อยู่ว่าตนทำการโดยปราศจากอำนาจ  หรือทำนอกเหนือขอบอำนาจ

วินิจฉัย

การที่นายเอก  ได้มอบกิจการให้นายโทเป็นผู้จัดการดูแลกิจการปั๊มน้ำมันแทน  ถือว่าเป็นการตั้งตัวแทนทั่วไป  ตามมาตรา  801  ซึ่งนายโทตัวแทนผู้รับมอบอำนาจทั่วไป  มีอำนาจที่จะกระทำกิจการได้ทุกอย่างที่เกี่ยวข้องกับกิจการปั๊มน้ำมันตามมาตรา  801  วรรคแรก  เว้นแต่กิจการตามวรรคท้าย  (1) – (6) ที่นายโทตัวแทนไม่มีอำนาจที่จะกระทำได้

ปรากฏว่าในระหว่างที่นายโทดูแลกิจการปั๊มน้ำมัน  นายโทได้นำน้ำยาหล่อเย็นและที่ปัดน้ำฝนที่โรงงานของลุงมาขายที่ปั๊มน้ำมันของนายเอก  ปรากฏว่านายโทนำน้ำยาหล่อเย็นไปขายให้นางสาวสวย  ถือว่านายโทตัวแทนกระทำการนอกขอบอำนาจของการเป็นตัวแทน  เพราะปั๊มน้ำมันของนายเอกตัวการไม่ได้จำหน่ายพวกน้ำยาเคมีรถยนต์ด้วย  เช่นนี้นายเอกตัวการไม่ต้องร่วมรับผิด  เมื่อปรากฏว่าน้ำยาหล่อเย็นที่นายโทเติมให้รถยนต์นางสาวสวย  ทำให้รถยนต์ของนางสาวสวยเสียหาย  ตามมาตรา  823  วรรคแรก  เช่นนี้นางสาวสวยจะเรียกร้องให้นายเอกตัวการรับผิดไม่ได้  แม้ว่านางสาวสวยเข้าใจว่าปั๊มน้ำมันนายเอกจำหน่ายพวกน้ำยาเคมีเกี่ยวกับรถยนต์ด้วย  แต่ไม่ปรากฏว่านายเอกตัวการได้ทำให้นางสาวสวยบุคคลภายนอกเชื่อว่านายโทตัวแทน  กระทำการภายในขอบอำนาจแต่อย่างใด

แต่นางสาวสวยมีสิทธิเรียกให้นายโทตัวแทนรับผิดตามสัญญาซื้อขายได้  เพราะเมื่อนายโทตัวแทนกระทำการนอกขอบอำนาจต้องรับผิดต่อนางสาวสวยบุคคลภายนอกโดยลำพัง  ตามมาตรา  823  วรรคแรก

 สรุป  นางสาวสวยมีสิทธิเรียกให้นายโทตัวแทนรับผิดตามสัญญาซื้อขาย  เพราะเมื่อนายโทตัวแทนกระทำการนอกขอบเขตอำนาจต้องรับผิดต่อนางสาวสวยบุคคลภายนอกโดยลำพัง  ตามมาตรา  823  วรรคแรก

ข้อ  3  นาย  ก  ต้องการจะซื้อที่ดินเพื่อนำมาสร้างโรงงาน  นาย  ก  จึงติดต่อกับนาย  ข  ได้จัดหาที่ดินมาให้นาย  ข  นำผู้แทนของนาย  ก ไปดูที่ดินของนาย  ค  ปรากฏว่านาย  ก  พอใจในที่ดินแปลงดังกล่าวจึงตกลงซื้อ  และนาย  ค  ตกลงขาย  ในที่สุดก็ได้ข้าทำสัญญาซื้อขายกัน  นาย  ข  มาขอค่าบำเหน็จนายหน้ากับนาย  ค  แต่นาย  ค  ไม่ให้โดยอ้างว่านาย  ข  ไม่ได้ตกลงกันเรื่องค่านายหน้า  และนาย  ค  คิดว่านาย  ข  เป็นฝ่ายผู้ซื้อ  อีกทั้งนาย  ค  ก็ไม่ได้มอบหมายให้นาย  ข  เป็นนายหน้าฝ่ายผู้ขาย  ดังนี้ให้ท่านวินิจฉัยพร้อมทั้งยกหลักกฎหมายประกอบด้วยว่า  นาย  ค  จะต้องจ่ายค่าบำเหน็จนายหน้าให้นาย  ข  หรือไม่  อย่างไร 

ธงคำตอบ

มาตรา 845  วรรคแรก  บุคคลผู้ใดตกลงจะให้ค่าบำเหน็จแก่นายหน้า  เพื่อที่ชี้ช่องให้ได้เข้าทำสัญญาก็ดี  จัดการให้ได้ทำสัญญากันก็ดี ท่านว่าบุคคลผู้นั้นจะต้องรับผิดใช้ค่าบำเหน็จก็ต่อเมื่อสัญญานั้นได้ทำกันสำเร็จ  เนื่องแต่ผลแห่งการที่นายหน้าได้ชี้ช่องหรือจัดการนั้น  ถ้าสัญญาที่ได้ทำกันไว้นั้นมีเงื่อนไขเป็นเงื่อนบังคับก่อนไซร้  ท่านว่าจะเรียกร้องบำเหน็จค่านายหน้ายังหาได้ไม่จนกว่าเงื่อนไขนั้นสำเร็จแล้ว

นายหน้ามีสิทธิจะได้รับชดใช้ค่าใช้จ่ายที่ได้เสียไปก็ต่อเมื่อได้ตกลงกันไว้เช่นนั้น  ความข้อนี้ท่านให้ใช้บังคับแม้ถึงว่าสัญญาจะมิได้ทำกันสำเร็จ

มาตรา  846  วรรคแรก  ถ้ากิจการอันได้มอบหมายแก่นายหน้านั้น  โดยพฤติการณ์เป็นที่คาดหมายได้ว่าย่อมทำให้แต่เพื่อจะเอาค่าบำเหน็จไซร้  ท่านให้ถือว่าได้ตกลงกันโดยปริยายว่ามีค่าบำเหน็จนายหน้า

ค่าบำเหน็จนั้นถ้ามิได้กำหนดจำนวนกันไว้  ท่านให้ถือว่าได้ตกลงกันเป็นจำนวนตามธรรมเนียม

วินิจฉัย

นาย  ก  ติดต่อกับนาย  ข  ให้จัดหาที่ดินมาให้  นาย  ข  นำผู้แทนของนาย  ก  ไปดูที่ดินของนาย  ค  และนาย  ก  ก็ได้ทำสัญญาซื้อขายที่ดินแปลงดังกล่าว  ดังนี้  การเป็นนายหน้าของนาย  ข  นั้น  เป็นนายหน้าแต่เพียงฝ่ายเดียวไม่มีการมอบหมายตกลงแต่อย่างใด  ไม่ว่าจะโดยทางตรงตามมาตรา  845  หรือจะโดยทางอ้อมตามมาตรา  846  แม้จะอ้างมาตรา  846  ก็จะต้องมีการมอบหมายแก่กัน  ดังนั้นจึงวินิจฉัยได้ว่า  นาย  ค  จึงไม่ต้องจ่ายค่าบำเหน็จนายหน้าให้กับนาย  ข  (ฎ. 705/2505)

สรุป  นาย  ค  ไม่ต้องจ่ายค่าบำเหน็จนายหน้าให้นาย  ข

การสอบไล่ภาคฤดูร้อน  ปีการศึกษา  2548

ข้อสอบกระบวนวิชา  LAW 2011 

กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยตัวแทน นายหน้า

คำแนะนำ  ข้อสอบเป็นอัตนัยล้วน  มี  3  ข้อ

ข้อ  1  นาย  ก  มอบให้นาย  ข  ไปซื้อที่ดินโดยมีหลักฐานการตั้งตัวแทนเป็นหนังสือ  นาย  ข  ไปซื้อที่ดินของนาย  ค  โดยนาย  ข  ทำสัญญาจะซื้อจะขายกับนาย  ค  ต่อมานาย  ค  ผิดสัญญา  นาย  ก  จะฟ้องนาย  ค  ให้โอนที่ดินให้ได้หรือไม่  กรณีหนึ่ง

อีกกรณีหนึ่งจากกรณีข้างต้น  หากนาย  ก  มอบหมายนาย  ข  ให้ไปซื้อที่ดินแต่สั่งด้วยปากเปล่า  แล้วให้นำเงินไปวางประจำไว้  นาย  ข  เข้าทำสัญญาจะซื้อจะขายกับนาย  ค  ดังนี้  หากนาย  ค  ผิดสัญญาไม่โอนที่ดินให้นาย  ก  นาย  ก จะฟ้องนาย  ค  ให้โอนที่ดินดังกล่าวได้หรือไม่อย่างไร  ให้ท่านวินิจฉัยพร้อมทั้งยกหลักกฎหมายประกอบด้วยทั้งสองกรณี

ธงคำตอบ

มาตรา  798  กิจการอันใดท่านบังคับไว้โดยกฎหมายว่าต้องทำเป็นหนังสือ  การตั้งตัวแทนเพื่อกิจการอันนั้นก็ต้องทำเป็นหนังสือด้วย

กิจการอันใดท่านบังคับไว้ว่าต้องมีหลักฐานเป็นหนังสือ  การตั้งตัวแทนเพื่อกิจการอันนั้นก็ต้องมีหลักฐานเป็นหนังสือด้วย

วินิจฉัย

กรรีแรก  นาย  ก  มอบหมายให้นาย  ข  ไปซื้อที่ดินโดยมีหลักฐานการตั้งตัวแทนเป็นหนังสือ  และนาย  ข  ตัวแทนได้ทำสัญญาจะซื้อจะขายที่ดินกับนาย  ค  นาย  ก  ฟ้องนาย  ค  ได้  เพราะการมอบหมายมีหลักฐานเป็นหนังสือตามมาตรา  798  ทำให้ผูกพันต่อกันระหว่างนาย  ก  กับนาย  ค  ถือว่ามีนิติสัมพันธ์ต่อกันตามกฎหมาย

ส่วนกรณีที่สอง  หากนาย  ก  มอบหมายให้นาย  ข  ไปซื้อที่ดินด้วยปากเปล่า  แต่ให้นำเงินไปวางประจำไว้  และนาย  ข  ก็เข้าทำสัญญาจะซื้อจะขายกับนาย  ค  ดังนี้  นาย  ก  ก็ฟ้องนาย  ค  ได้เช่นกัน  เพราะกรณีที่  2  นี้  เป็นเรื่องการทำสัญญาจะซื้อจะขายอสังหาริมทรัพย์จึงไม่อยู่ในบังคับของมาตรา  798  ที่จะต้องทำเป็นหนังสือ  หรือมีหลักฐานการตั้งตัวแทนเป็นหนังสอแต่เพียงอย่างเดียว  อาจจะใช้วิธี

(1) วางประจำ (วางมัดจำ)  หรือ

(2) ชำระหนี้บางส่วนก็ได้  (ทั้งนี้ตามมาตรา  456  วรรคสอง)

ดังนั้น  นาย  ก  จึงฟ้องนาย  ค  ได้  ถือว่ามีหลักฐานครบถ้วนโดยวิธีวางประจำแล้ว  หากเลือกใช้วิธีวางประจำไว้  แม้การตั้งตัวแทนจะไม่มีหลักฐานเป็นหนังสือก็สามารถฟ้องร้องบังคับคดีกันได้ระหว่างนาย  ก  กับนาย  ค  เพราะกรณีนี้ไม่อยู่ในบังคับของมาตรา  798

สรุป  นาย  ก  สามารถฟ้องบังคับนาย  ค  ให้โอนที่ดินได้ทั้งสองกรณี

ข้อ  2  นาย  ก  ซื้อที่ดินของนาย  ข  ความจริงนาย  ก  ซื้อแทนนาย  ค  ในการทำสัญญาจะซื้อจะขายขณะที่จะเซ็นสัญญาต่อกันนาย  ข  ไปรู้มาแล้วว่านาย  ก  เป็นเพียงตัวแทน  โดยความจริงนาย  ค  เป็นผู้ซื้อแต่นาย  ก  เป็นผู้ลงชื่อในสัญญาจะซื้อจะขาย  ดังนี้ตามปัญหาให้ท่านวินิจฉัยว่าน่าจะเป็นข้อกฎหมายเรื่องใด

ธงคำตอบ

มาตรา  797  อันว่าสัญญาตัวแทนนั้น  คือสัญญาซึ่งให้บุคคลคนหนึ่งเรียกว่าตัวแทน  มีอำนาจทำการแทนบุคคลอีกคนหนึ่ง  เรียกว่าตัวการและตกลงจะทำการนั้น

อันความเป็นตัวแทนนั้นจะเป็นโดยตั้งแต่แสดงออกชัดหรือโดยปริยายก็ย่อมได้

มาตรา  806  ตัวการซึ่งมิได้เปิดเผยชื่อจะกลับแสดงตนให้ปรากฏและเข้ารับเอาสัญญาใดๆซึ่งตัวทแนได้ทำไว้แทนตนก็ได้  แต่ถ้าตัวการผู้ใดได้ยอมให้ตัวแทนของตนทำการออกหน้าเป็นตัวการไซร้  ท่านว่าตัวการผู้นั้นหาอาจจะทำให้เสื่อมเสียถึงสิทธิของบุคคลภายนอกอันเขามีต่อตัวแทน  และเขาขวนขวายได้มาแต่ก่อนที่รู้ว่าเป็นตัวแทนนั้นได้ไม่

วินิจฉัย

มาตรา  806  มีหลักว่าก่อนเซ็นสัญญา  หรือขณะเซ็นสัญญาบุคคลภายนอก  หรือคู่สัญญาจะรู้ไม่ได้เลยว่าใครคือตัวการ  จะต้องคิดว่าตัวแทนที่ออกหน้านั้นเป็นตัวการโดยสุจริต

ตามปัญหา  ขณะเซ็นสัญญา  นาย  ข  ได้รู้ความจริงแล้วว่า  นาย  ก  เป็นเพียงตัวแทนไม่ใช่ตัวการ  และรู้ด้วยว่า  นาย  ค  คือตัวการ  ดังนี้จึงไม่สามารถปรับเข้าได้กับมาตรา  806  เพราะมาตรา  806  คู่สัญญาจะต้องไม่รู้ว่าใครคือคัวการ  ดังนั้นตามปัญญาจึงเป็นเพียงเรื่องตัวการตัวแทนตามปกติธรรมดาตามมาตรา  797  ไม่ใช่เรื่องตัวการไม่เปิดเผยชื่อตามมาตรา  806 (ฎ. 3179/2528) 

สรุป  กรณีดังกล่าวเป็นเรื่องตัวการตัวแทนปกติธรรมดาตามมาตรา  797  มิใช่เรื่องตัวการไม่เปิดเผยชื่อตามาตรา  806

ข้อ  3  ให้ท่านอธิบายโดยสังเขปว่าบำเหน็จนายหน้าเกิดขึ้นได้กี่ประการ  อะไรบ้าง  นาย  ก  มอบนาย  ข  ให้เป็นนายหน้าขายที่ดินโดยจะให้ค่าบำเหน็จ  นาย  ข  นำที่ดินเสนอขายให้นาย  ค  และนาย  ค  ตกลงซื้อที่ดินแปลงนั้น  ต่อมานาย  ก  ได้โอนที่ดินให้นาย  ค  และนาย  ค  ได้มอบเงินค่าที่ดินราคา  10  ล้านบาท  ซึ่งเป็นค่าที่ดินทั้งหมด  นาย  ก  มอบเงินค่าบำเหน็จนายหน้าให้นาย  ข  เป็นจำนวนเงิน  3  แสนบาท  แต่นาย  ข  ไม่พอใจบอกว่าน้อยไปโดยนาย  ข  ต้องการ  5  เปอร์เซ็นต์ของยอดขาย  นาย  ก  บอกว่าจะให้เท่านี้   แต่นาย  ข  เถียงว่าตนควรจะได้  5  แสนบาท  คือ  ห้าเปอร์เซ็นต์ของยอดขาย  นาย  ก  บอกว่าไม่ได้ตกลงไว้เป็นลายลักษณ์อักษร  นาย  ก  ยืนยันจะให้ค่าบำเหน็จนายหน้าตามความพอใจของนาย  ก  ให้ท่านวินิจฉัยพร้อมทั้งยกหลักกฎหมายประกอบด้วยว่านาย  ข  ควรจะได้ค่าบำเหน็จนายหน้าเท่าใด

ธงคำตอบ

มาตรา 845  วรรคแรก  บุคคลผู้ใดตกลงจะให้ค่าบำเหน็จแก่นายหน้า  เพื่อที่ชี้ช่องให้ได้เข้าทำสัญญาก็ดี  จัดการให้ได้ทำสัญญากันก็ดี ท่านว่าบุคคลผู้นั้นจะต้องรับผิดใช้ค่าบำเหน็จก็ต่อเมื่อสัญญานั้นได้ทำกันสำเร็จ  เนื่องแต่ผลแห่งการที่นายหน้าได้ชี้ช่องหรือจัดการนั้น  ถ้าสัญญาที่ได้ทำกันไว้นั้นมีเงื่อนไขเป็นเงื่อนบังคับก่อนไซร้  ท่านว่าจะเรียกร้องบำเหน็จค่านายหน้ายังหาได้ไม่จนกว่าเงื่อนไขนั้นสำเร็จแล้ว

มาตรา  846  วรรคแรก  ถ้ากิจการอันได้มอบหมายแก่นายหน้านั้น  โดยพฤติการณ์เป็นที่คาดหมายได้ว่าย่อมทำให้แต่เพื่อจะเอาค่าบำเหน็จไซร้  ท่านให้ถือว่าได้ตกลงกันโดยปริยายว่ามีค่าบำเหน็จนายหน้า

ค่าบำเหน็จนั้นถ้ามิได้กำหนดจำนวนกันไว้  ท่านให้ถือว่าได้ตกลงกันเป็นจำนวนตามธรรมเนียม

วินิจฉัย

บำเหน็จนายหน้าเกิดขึ้นได้  2  ประการ  คือ

1       การมอบหมายตกลงกันชัดแจ้งตามมาตรา  845

2       แม้ไม่ชัดแจ้ง  แต่พฤติการณ์เป็นที่คาดหมายได้ว่าน่าจะได้บำเหน็จนายหน้าตามมาตรา  846  คือ  ได้บำเหน็จนายหน้าโดยปริยายว่ามีค่าบำเหน็จนายหน้า

นาย  ก  มอบนาย  ข  ให้เป็นนายหน้าขายที่ดินโดยจะให้ค่าบำเหน็จ  นาย  ข  เสนอขายที่ดินให้นาย  ค  และนาย  ค  ซื้อที่ดินแปลงนั้นในราคา  10  ล้านบาท  ดังนี้  เป็นกรณีที่นาย  ก  ตกลงว่า  จะให้บำเหน็จนายหน้าแก่นาย  ข  แต่มิได้ตกลงว่าจะให้เท่าใดก็ต้องถือว่าตกลงกันเป็นจำนวนตามธรรมเนียมตามมาตรา  846  วรรคสอง  เมื่อทางพิจารณาไม่อาจฟังเป็นยุติได้  ก็ให้ถือเอาตามธรรมเนียมคือร้อยละ  5  ของราคาที่ซื้อขายกันจริง  ตามคำพิพากษาฎีกาที่  3518/2526

ดังนั้น  นาย  ข  ควรได้  5  แสนบาท  คือร้อยละ  5   ของยอดขายแท้จริง

การสอบซ่อมภาค  1  ปีการศึกษา  2549

ข้อสอบกระบวนวิชา  LAW 2011 

กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยตัวแทน นายหน้า

คำแนะนำ  ข้อสอบเป็นอัตนัยล้วน  มี  3  ข้อ

ข้อ  1  นาย  ก  ตั้งตัวแทนคือ  นาย  ข  ให้ไปกู้เงินด้วยปากเปล่าโดยมิได้ทำหนังสือแต่งตั้งเป็นหนังสือ  นาย  ข  ไปกู้เงินนาย  ค  นาย  ข ในฐานะเป็นคู่สัญญาลงชื่อในสัญญากู้ในฐานะผู้กู้เป็นจำนวนเงิน  100,000  บาท  ให้ท่านวินิจฉัยพร้อมทั้งยกหลักกฎหมายประกอบด้วยว่า  นาย  ข  มีอำนาจลงชื่อในสัญญากู้หรือไม่  และการกู้เงินที่ว่านี้มีผลผูกพันนาย  ก  ตัวการหรือไม่  อย่างไร

ธงคำตอบ

มาตรา  798  กิจการอันใดท่านบังคับไว้โดยกฎหมายว่าต้องทำเป็นหนังสือ  การตั้งตัวแทนเพื่อกิจการอันนั้นก็ต้องทำเป็นหนังสือด้วย

กิจการอันใดท่านบังคับไว้ว่าต้องมีหลักฐานเป็นหนังสือ  การตั้งตัวแทนเพื่อกิจการอันนั้นก็ต้องมีหลักฐานเป็นหนังสือด้วย

มาตรา  823  ถ้าตัวแทนกระทำการอันใดอันหนึ่งโดยปราศจากอำนาจก็ดี  หรือทำนอกทำเหนือขอบอำนาจก็ดี  ท่านว่าย่อมไม่ผูกพันตัวการเว้นแต่ตัวการจะให้สัตยาบันแก่การนั้น

ถ้าตัวการไม่ให้สัตยาบัน  ท่านว่าตัวแทนย่อมต้องรับผิดต่อบุคคลภายนอกโดยลำพังตนเอง  เว้นแต่จะพิสูจน์ได้ว่าบุคคลภายนอกนั้นได้รู้อยู่ว่าตนทำการโดยปราศจากอำนาจ  หรือทำนอกเหนือขอบอำนาจ

วินิจฉัย

การที่นาย  ก  ตั้งนาย  ข  เป็นตัวแทนไปกู้เงินด้วยปากเปล่า  มิได้ทำหนังสือแต่งตั้งเป็นหนังสือเป็นการตั้งตัวแทน  โดยฝ่าฝืนข้อกฎหมายมาตรา  798  ดังนั้น  การที่นาย  ข  ตัวแทนลงชื่อในสัญญากู้ในฐานะผู้กู้  จึงไม่มีอำนาจที่จะลงชื่อได้  ถือว่าตัวแทนลงชื่อในสัญญากู้โดยปราศจากอำนาจ  ผลก็คือสัญญากู้ไม่มีผลผูกพันตัวการตามมาตรา  823  วรรคแรก  นาย  ค  จึงฟ้องร้องบังคับตัวการคือ  นาย  ก  ไม่ได้

สรุป  นาย  ข  ไม่มีอำนาจลงชื่อในสัญญากู้  และการกู้เงินดังกล่าวไม่มีผลผูกพัน  นาย  ก  ตัวการ

ข้อ  2  นายเอกแต่งตั้งนายโทเป็นผู้จัดการร้านจำหน่ายและซ่อมรุจักรยานยนต์  ปรากฏว่าในระหว่างที่นายเอกไปเที่ยวต่างจังหวัด

(1) นายหนึ่ง  ได้นำรถจักรยานยนต์มาจำนำเพื่อประกันหนี้ค่าซื้อรถจักรยานยนต์ที่นายหนึ่งได้ซื้อไปจากร้านของนายเอก  โดยส่งมอบให้นายโท  ให้นักศึกษาวินิจฉัยว่าการจำนำรถจักรยานยนต์ครั้งนี้  นายเอกมีสิทธิอ้างความเป็นเจ้าหนี้  ผู้รับจำนำได้หรือไม่  เพราะเหตุใด

(2) นายสอง  นำตึกแถวอาคารพาณิชย์ซึ่งอยู่ข้างร้านนายเอกมาให้นายโทเช่าเป็นระยะเวลา  5  ปี  ให้นักศึกษาวินิจฉัยว่า  ถ้าหากทำสัญญาเช่ามาได้  3  ปี  นายสองผู้ให้เช่าไม่ประสงค์จะให้นายเอกเช่าต่อ  นายสองจะปฏิเสธไม่ให้นายเอกเช่าต่อได้หรือไม่  เพราะเหตุใด

ธงคำตอบ

มาตรา  801  ถ้าตัวแทนได้รับมอบอำนาจทั่วไป  ท่านว่าจะทำกิจใดๆในทางจัดการแทนตัวการก็ย่อมทำได้ทุกอย่าง

แต่การเช่นอย่างจะกล่าวต่อไปนี้  ท่านว่าหาอาจจะทำได้ไม่  คือ

1       ขายหรือจำนองอสังหาริมทรัพย์

2       ให้เช่าอสังหาริมทรัพย์กว่าสามปีขึ้นไป

3       ให้

4       ประนีประนอมยอมความ

5       ยื่นฟ้องต่อศาล

6       มอบข้อพิพาทให้อนุญาโตตุลาการพิจารณา

มาตรา  820  ตัวการย่อมมีความผูกพันต่อบุคคลภายนอกในกิจการทั้งหลายอันตัวแทนหรือตัวแทนช่วงได้ทำไปภายในขอบอำนาจแห่งฐานตัวแทน

มาตรา  823  ถ้าตัวแทนกระทำการอันใดอันหนึ่งโดยปราศจากอำนาจก็ดี  หรือทำนอกทำเหนือขอบอำนาจก็ดี  ท่านว่าย่อมไม่ผูกพันตัวการเว้นแต่ตัวการจะให้สัตยาบันแก่การนั้น

ถ้าตัวการไม่ให้สัตยาบัน  ท่านว่าตัวแทนย่อมต้องรับผิดต่อบุคคลภายนอกโดยลำพังตนเอง  เว้นแต่จะพิสูจน์ได้ว่าบุคคลภายนอกนั้นได้รู้อยู่ว่าตนทำการโดยปราศจากอำนาจ  หรือทำนอกเหนือขอบอำนาจ

วินิจฉัย

การที่นายเอกแต่งตั้งนายโทเป็นผู้จัดการร้านจำหน่ายและซ่อมรถจักรยานยนต์  ถือว่านายโทเป็นตัวแทนผู้รับมอบอำนาจทั่วไป  ซึ่งมีอำนาจดำเนินกิจการได้ทุกอย่างที่เกี่ยวกับการจำหน่ายและซ่อมรถจักรยานยนต์ตามมาตรา  801  ปรากฏว่าในระหว่างที่นายเอกไปเที่ยวต่างจังหวัด

 1       นายหนึ่ง  ได้นำรถจักรยานยนต์มาจำนำเพื่อประกันหนี้ค่าซ่อมรถจักรยานยนต์ที่นายหนึ่งได้ซื้อไปจากร้านของนายเอก  โดยส่งมอบให้นายโท  การจำนำรถจักรยานยนต์ครั้งนี้  นายเอกมีสิทธิอ้างความเป็นเจ้าหนี้ผู้รับจำนำได้  เพราะการซื้อขายรถจักรยานยนต์อยู่ในขอบอำนาจของนายโทตัวแทน  เมื่อปรากฏว่านายหนึ่งค้างชำระค่ารถจักรยานยนต์จึงได้นำรถจักรยานยนต์ของตนมาจำนำประกันหนี้ค่าซื้อรถ  นายโทตัวแทนก็มีอำนาจที่จะกระทำได้  และไม่ปรากฏว่าเป็นการต้องห้ามตามมาตรา  801  วรรคสอง  (1)-(6)  แต่อย่างใด  จึงอยู่ในขอบอำนาจที่นายโทสามารถที่จะกระทำได้และเมื่อกระทำไปการจำนำผูกพันนายเอกตัวการตามมาตรา  820 

2       นายสอง  นำตึกแถวอาคารพาณิชย์ซึ่งอยู่ข้างร้านนายเอกมาให้นายโทเช่าเป็นระยะเวลา  5  ปี  ถ้าหากทำสัญญาเช่ามาได้  3  ปี  นายสองผู้ให้เช่าไม่ประสงค์จะให้นายเอกเช่าต่อ  นายสองจะปฏิเสธไม่ให้นายเอกเช่าต่อไม่ได้  เพราะนายโทตัวแทนมีอำนาจไปเช่าตึกแถวได้  แม้ตึกจะเป็นอสังหาริมทรัพย์  และเป็นการเช่าเกินกว่า  3  ปีขึ้นไปก็ตาม  เพราะกรณีต้องห้ามคือเป็นกรณีที่ตัวแทนนำอสังหาริมทรัพย์ออกให้เช่าเกินกว่า  3  ปี  ขึ้นไป  ตามมาตรา  801  วรรคสอง  (2)  ดังนั้น  นายสองผู้ให้เช่าต้องผูกพันจนกว่าจะครบ  5  ปี  จึงไม่อาจปฏิเสธไม่ให้นายเอกตัวการตัวเช่าต่อได้ตามมาตรา  820

สรุป

1       นายเอกตัวการ  ถือว่าเป็นเจ้าหนี้ผู้รับจำนำ  ตามมาตรา  820

2       นายเอกมีสิทธิเช่าตึกแถวต่อจนกว่าจะครบ  5  ปีได้  ตามมาตรา  820

ข้อ  3  นายวิทย์เป็นจ้าของที่ดิน  1  แปลง  ต้องการจะให้เช่ามีกำหนดเวลา  10  ปี  การเช่าอสังหาริมทรัพย์เกิน  3  ปี  ต้องทำเป็นหนังสือและจดทะเบียนต่อพนักงานเจ้าหน้าที่  นายวิทย์จึงได้มอบให้นายวุฒิเป็นนายหน้าหาคนมาเช่าโดยตกลงค่าบำเหน็จเป็นเงินจำนวน  10,000  บาท  ทั้งสองได้ทำสัญญากันโดยระบุว่า  “ให้นายวุฒิไปจัดการพาผู้เช่าให้ไปจดทะเบียนการเช่า  ณ  สำนักงานที่ดินกับนายวิทย์ให้สำเร็จเรียบร้อยด้วย”  ต่อมา  นายวุฒิได้พานายเฉลิมผู้เช่ามาตกลงทำสัญญาเช่ากับนายวิทย์เรียบร้อยแล้ว  แต่มิได้มีการจดทะเบียนการเช่า  เพราะนายเฉลิมผู้เช่าผิดสัญญา  นายวุฒิได้มาขอค่าบำเหน็จนายหน้าจากนายวิทย์โดยอ้างว่าได้ทำสัญญาเช่าเรียบร้อยแล้ว  ดังนี้ อยากทราบว่านายวิทย์จะต้องจ่ายค่าบำเหน็จนายหน้าให้แก่นายวุฒิหรือไม่  เพราะเหตุใด

ธงคำตอบ

 มาตรา 845  วรรคแรก  บุคคลผู้ใดตกลงจะให้ค่าบำเหน็จแก่นายหน้า  เพื่อที่ชี้ช่องให้ได้เข้าทำสัญญาก็ดี  จัดการให้ได้ทำสัญญากันก็ดี  ท่านว่าบุคคลผู้นั้นจะต้องรับผิดใช้ค่าบำเหน็จก็ต่อเมื่อสัญญานั้นได้ทำกันสำเร็จ  เนื่องแต่ผลแห่งการที่นายหน้าได้ชี้ช่องหรือจัดการนั้น  ถ้าสัญญาที่ได้ทำกันไว้นั้นมีเงื่อนไขเป็นเงื่อนบังคับก่อนไซร้  ท่านว่าจะเรียกร้องบำเหน็จค่านายหน้ายังหาได้ไม่จนกว่าเงื่อนไขนั้นสำเร็จแล้ว

วินิจฉัย

นายวิทย์ได้มอบให้นายวุฒิเป็นนายหน้าหาคนมาเช่าที่ดิน  ทั้งสองได้ทำสัญญากันโดยระบุให้นายวุฒิพาผู้เช่าไปจดทะเบียนการเช่า  ณ สำนักงานที่ดินให้สำเร็จเรียบร้อยด้วย  ข้อตกลงดังกล่าวเป็นสัญญาที่มีเงื่อนไขบังคับก่อน  คือถือเอาการจดทะเบียนการเช่าระหว่างผู้ให้เช่ากับผู้เช่าที่สำนักงานที่ดินเป็นเงื่อนไขตามความสำเร็จของนายหน้า  แม้นายวุฒิจะพานายเฉลิมมาทำสัญญาเช่ากับนายวิทย์เรียบร้อยแล้ว  แต่เมื่อยังมิได้มีการจดทะเบียนการเช่าเพราะผู้เช่าผิดสัญญา  นายวุฒิจึงไม่มีสิทธิเรียกค่านายหน้าจากนายวิทย์  เนื่องจากเงื่อนไขไม่สำเร็จตามมาตรา  845  วรรคแรก  ตอนท้าย  (ฎ. 1901/2506) 

สรุป  นายวิทย์จึงไม่ต้องจ่ายค่าบำเหน็จนายหน้าให้แก่นายวุฒิ

การสอบไล่ภาค  1  ปีการศึกษา  2549

ข้อสอบกระบวนวิชา  LAW 2011 

กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยตัวแทน นายหน้า

คำแนะนำ  ข้อสอบเป็นอัตนัยล้วน  มี  3  ข้อ

ข้อ  1  นายแอลได้รับมอบอำนาจด้วยวาจาจากนายคิระ  ให้ดูแลกิจการขายหนังสือการ์ตูนแทนนายคิระ  เพราะนายคิระจะต้องเดินทางไปประเทศญี่ปุ่น  ในระหว่างที่นายคิระไม่อยู่  นายไรส์ซึ่งเป็นเจ้าของลิขสิทธิ์ภาพยนตร์เรื่อง  DEATH  NOTE  มาเสนอขายแผ่นภาพยนต์  DVD  ให้นายแอล  ซึ่งนายแอลเห็นว่าภาพยนตร์เรื่องนี้มีการทำเป็นหนังสือการ์ตูนมาก่อน  ซึ่งหนังสือการ์ตูนเรื่องนี้ก็ได้รับความนิยมจากวัยรุ่น  (OTOKO)  เป็นอย่างมาก  นายแอลจึงได้ทำสัญญาซื้อแผ่น  DVD  มูลค่า  60,000  บาท  จากนายไรส์มาจำหน่ายที่ร้านของนายคิระ  เมื่อนายคิระกลับมาจากประเทศญี่ปุ่น  นายคิระเห็นแผ่น  DVD  ภาพยนตร์  DEATH  NOTE  ก็มิได้ว่ากล่าวอะไรนายแอลเพราะตนเองก็คิดว่าน่าจะขายได้  แต่ปรากฏว่าวัยรุ่นต่างไปดูภาพยนตร์ที่โรงภาพยนต์เพราะเป็นช่วงปิดเทอม  ทำให้ไม่สามารถจำหน่ายแผ่น  DVD  ได้จนขาดทุนเป็นเงิน  30,000  บาท  ให้นักศึกษาวินิจฉัยว่า

1       นายคิระจะต้องรับผิดชำระค่าแผ่น  DVD  ให้นายไรส์เป็นเงิน  60,000  บาทหรือไม่  เพราะเหตุใด

2       นายคิระจะเรียกร้องให้นายแอลรับผิดที่ขาดทุนเป็นเงิน  30,000  บาทได้หรือไม่  เพราะการตั้งตัวแทนกระทำด้วยวาจามิได้ทำหนังสือมอบอำนาจไว้

ธงคำตอบ

มาตรา  797  อันว่าสัญญาตัวแทนนั้น  คือสัญญาซึ่งให้บุคคลคนหนึ่งเรียกว่าตัวแทน  มีอำนาจทำการแทนบุคคลอีกคนหนึ่ง  เรียกว่าตัวการและตกลงจะทำการนั้น

อันความเป็นตัวแทนนั้นจะเป็นโดยตั้งแต่แสดงออกชัดหรือโดยปริยายก็ย่อมได้

มาตรา  798  กิจการอันใดท่านบังคับไว้โดยกฎหมายว่าต้องทำเป็นหนังสือ  การตั้งตัวแทนเพื่อกิจการอันนั้นก็ต้องทำเป็นหนังสือด้วย

กิจการอันใดท่านบังคับไว้ว่าต้องมีหลักฐานเป็นหนังสือ  การตั้งตัวแทนเพื่อกิจการอันนั้นก็ต้องมีหลักฐานเป็นหนังสือด้วย

มาตรา  812  ถ้ามีความเสียหายเกิดขึ้นอย่างใดๆ  เพราะความประมาทเลินเล่อของตัวแทนก็ดี  เพราะไม่ทำการเป็นตัวแทนก็ดี  หรือเพราะทำการโดยปราศจากอำนาจหรือนอกเหนืออำนาจก็ดี  ท่านว่าตัวแทนจะต้องรับผิด

มาตรา  820  ตัวการย่อมมีความผูกพันต่อบุคคลภายนอกในกิจการทั้งหลายอันตัวแทนหรือตัวแทนช่วงได้ทำไปภายในขอบอำนาจแห่งฐานตัวแทน

มาตรา  823  ถ้าตัวแทนกระทำการอันใดอันหนึ่งโดยปราศจากอำนาจก็ดี  หรือทำนอกทำเหนือขอบอำนาจก็ดี  ท่านว่าย่อมไม่ผูกพันตัวการเว้นแต่ตัวการจะให้สัตยาบันแก่การนั้น

ถ้าตัวการไม่ให้สัตยาบัน  ท่านว่าตัวแทนย่อมต้องรับผิดต่อบุคคลภายนอกโดยลำพังตนเอง  เว้นแต่จะพิสูจน์ได้ว่าบุคคลภายนอกนั้นได้รู้อยู่ว่าตนทำการโดยปราศจากอำนาจ  หรือทำนอกเหนือขอบอำนาจ

วินิจฉัย

การที่นายคิระมอบอำนาจให้นายแอลด้วยวาจา  ให้ดูแลกิจการร้านขายหนังสือการ์ตูน  ถือว่านายแอลเป็นตัวแทนรับมอบอำนาจทั่วไป  จึงมีอำนาจทำได้ทุกอย่างที่เกี่ยวเนื่องกับการประกอบกิจการร้านขายหนังสือการ์ตูน  ตามมาตรา  801

1       ในระหว่างทำการแทน  นายไรส์บุคคลภายนอกนำแผ่น  DVD  เรื่อง  DEATH  NOTE  มาจำหน่ายให้ราคา  60,000  บาท  ซึ่งนายแอลตัวแทนได้รับซื้อไว้  ถือว่าการซื้อแผ่น  DVD  ครั้งนี้เป็นเรื่องที่นายแอลตัวแทนกระทำการนอกขอบอำนาจของการเป็นตัวแทน  นายแอลโดยหลักต้องรับผิดโดยลำพัง  แต่เมื่อข้อเท็จจริงปรากฏว่านายคิระตัวการได้ยอมรับเอาสิ่งที่นายแอลตัวแทนกระทำลงไป  ถือว่าเป็นการให้สัตยาบัน  ดังนั้น  นายคิระตัวการจึงต้องผูกพันต่อนายไรส์บุคคลภายนอก  ตามมาตรา  823  วรรคแรก  ประกอบมาตรา 801  วรรคแรก

2       ตามกฎหมายตัวแทน  มาตรา  797  มิได้บัญญัติกำหนดแบบหรือหลักฐานในการฟ้องร้องบังคับคดีเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างตัวการตัวแทนไว้  ดังนั้น  แม้นายคิระตัวการจะได้ให้สัตยาบันสัญญาซื้อแผ่น  DVD  ไปแล้วก็ตาม  แต่เมื่อปรากฏว่านายคิระตัวการต้องเสียหาย  และขาดทุนเป็นเงิน  30,000  บาท  นายคิระตัวการก็มีสิทธิเรียกค่าเสียหายจากนายแอลตัวแทนได้  ตามมาตรา  812

ในการนี้นายแอลจะปฏิเสธความรับผิดโดยอ้างว่าการตั้งตัวแทนมิได้มีการทำเป็นลายลักษณ์อักษร  มิได้มีหนังสือตั้งตัวแทน  ขึ้นมาเป็นเหตุปฏิเสธความรับผิดหาได้ไม่  เพราะไม่อยู่ในบังคับของมาตรา  798  ที่ใช้บังคับเฉพาะตัวการกับบุคคลภายนอกเท่านั้น

สรุป

1       นายคิระตัวการต้องรับผิดต่อนายไรส์  เพราะให้สัตยาบันแก่การซื้อแผ่น  DVD  ของนายแอลตัวแทน  ตามมาตรา  823  วรรคแรก

2       นายคิระมีสิทธิเรียกร้องให้นายแอลตัวแทนรับผิดค่าเสียหาย  ตามมาตรา  812

ข้อ  2  ให้ท่านยกข้อเปรียบเทียบระหว่างตัวแทนธรรมดากับตัวแทนค้าต่างมาอย่างละ  5  ข้อ  พร้อมทั้งยกหลักกฎหมายขึ้นมาเปรียบเทียบแต่ละข้อด้วย

ธงคำตอบ

ข้อเปรียบเทียบระหว่างตัวแทนธรรมดากับตัวแทนค้าต่าง  มีดังนี้

* (หากไม่มีเลขมาตราในแต่ละข้อไม่ได้คะแนน)

ข้อ  3  บำเหน็จนายหน้าเกิดขึ้นได้กี่ประการอะไรบ้าง  ให้ท่านอธิบายหลักกฎหมายพอสังเขปประกอบมาด้วยกรณีหนึ่ง

กรณีที่สอง  นาย  ก  มอบนาย  ข  ให้เป็นนายหน้าขายที่ดินโดยตกลงว่าจะให้ค่านายหน้า  แต่ไม่ได้ตกลงว่าจะให้กี่เปอร์เซ็นต์  นาย  ข  นำที่ดินเสนอขายให้แก่นาย  ค  นาย  ค  ตกลงซื้อ  และนาย  ก  กับนาย  ค  เข้าทำสัญญากัน  เมื่อนาย  ก  โอนที่ดินให้นาย  ค  แล้ว  นาย  ก ได้จ่ายบำเหน็จนายหน้า  2  เปอร์เซ็นต์จากยอดขาย  แต่นาย  ข  ไม่ยอม  โดยจะขอค่านายหน้า  5  เปอร์เซ็นต์จากยอดขาย  นาย  ก  ไม่ยอมจ่ายให้โดยจะให้แค่  2  เปอร์เซ็นต์เท่านั้น  นาย  ข  ไม่ยอมจึงฟ้องนาย  ก  เรียกค่านายหน้า  5  เปอร์เซ็นต์  ดังนี้  หากท่านเป็นศาลท่านจะสั่งว่านาย  ข  ควรจะได้ค่านายหน้าเท่าใด  ให้ท่านตอบพร้อมทั้งยกหลักกฎหมายประกอบด้วย   

ธงคำตอบ

มาตรา 845  วรรคแรก  บุคคลผู้ใดตกลงจะให้ค่าบำเหน็จแก่นายหน้า  เพื่อที่ชี้ช่องให้ได้เข้าทำสัญญาก็ดี  จัดการให้ได้ทำสัญญากันก็ดี ท่านว่าบุคคลผู้นั้นจะต้องรับผิดใช้ค่าบำเหน็จก็ต่อเมื่อสัญญานั้นได้ทำกันสำเร็จ  เนื่องแต่ผลแห่งการที่นายหน้าได้ชี้ช่องหรือจัดการนั้น  ถ้าสัญญาที่ได้ทำกันไว้นั้นมีเงื่อนไขเป็นเงื่อนบังคับก่อนไซร้  ท่านว่าจะเรียกร้องบำเหน็จค่านายหน้ายังหาได้ไม่จนกว่าเงื่อนไขนั้นสำเร็จแล้ว

มาตรา  846  วรรคแรก  ถ้ากิจการอันได้มอบหมายแก่นายหน้านั้น  โดยพฤติการณ์เป็นที่คาดหมายได้ว่าย่อมทำให้แต่เพื่อจะเอาค่าบำเหน็จไซร้  ท่านให้ถือว่าได้ตกลงกันโดยปริยายว่ามีค่าบำเหน็จนายหน้า

ค่าบำเหน็จนั้นถ้ามิได้กำหนดจำนวนกันไว้  ท่านให้ถือว่าได้ตกลงกันเป็นจำนวนตามธรรมเนียม

วินิจฉัย

กรณีที่  1  บำเหน็จนายหน้าเกิดขึ้นได้  2  ประการ

1       เกิดจากการมอบหมายโดยตรงตามมาตรา  845  วรรคแรก  ซึ่งมีหลักดังนี้

ก  ตกลงระหว่างผู้ขายกับนายหน้า

ข  จะต้องเป็นผู้ชี้ช่อง

ข  ให้  2  ฝ่ายเข้าทำสัญญากัน

2       เกิดจากการมอบหมายโดยปริยายตามมาตรา  846  ซึ่งมีหลักดังนี้

ก  ต้องมีการมอบหมายเช่นกัน  แต่ไม่ใช่มอบหมายโดยตรง  เช่น  มาตรา  845

ข  จากพฤติการณ์เป็นที่คาดหมายได้ว่ายอมทำให้เพื่อจะเอาค่าบำเหน็จ

ค  ให้ถือว่าจากพฤติการณ์ได้ตกลงกันโดยปริยายว่าจะมีค่าบำเหน็จ

กรณีที่  2  บำเหน็จนายหน้า  คู่สัญญาจะต้องตกลงกันให้ชัดแจ้ง  มิเช่นนั้นต้องถือว่าตกลงกันเป็นจำนวนตามธรรมเนียม  ตามมาตรา  846  วรรคสอง  ตามปัญหาเมื่อทั้งคู่ตกลงกันไม่ได้ว่าให้ค่านายหน้าเท่าใดแน่นอน  ก็ต้องถือเอาตามธรรมเนียมร้อยละ  5  ของราคาที่ซื้อขายกันจริง  ดังนั้น  ถ้าข้าพเจ้าเป็นศาล  จะสั่งว่า   ข   ควรจะได้ค่านายหน้าตามธรรมเนียมคือ  5  เปอร์เซ็นต์  ตามแนวคำพิพากษาฎีกาที่  3581/2526

การสอบไล่ภาค  2  ปีการศึกษา  2549

ข้อสอบกระบวนวิชา  LAW 2011 

กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยตัวแทน นายหน้า

คำแนะนำ  ข้อสอบเป็นอัตนัยล้วน  มี  3  ข้อ

ข้อ  1  นายวันมอบอำนาจให้นายเดือนนำรถบรรทุกสิบล้อออกให้เช่า  โดยตกลงว่าจะให้บำเหน็จแก่นายเดือนเป็นเงิน  300  บาท  ปรากฏว่านายเดือนนำรถบรรทุกไปให้นายปีเช่าเป็นระยะเวลา  1  เดือน  โดยคิดค่าเช่าวันละ  2,000  บาท  เมื่อนายปีนำรถออกไปขับได้เกิดอุบัติเหตุขึ้น  นายปีได้รับบาดเจ็บและหลบหนีไป  ส่วนยางล้อด้านซ้ายของรถบรรทุกระเบิดเสียหายเป็นเงิน  7,000  บาท  เมื่อนายวันและนายเดือนทราบเรื่องได้พากันไปที่เกิดเหตุ  ทั้งสองทะเลาะกันอย่างรุนแรง  นายเดือนจึงเรียกร้องให้นายวันจ่ายบำเหน็จ  แต่นายวันได้ปฏิเสธไม่จ่ายและเรียกร้องให้นายเดือนชดใช้ค่าเสียหาย  7,000  บาท  และค่าเช่า  2,000  บาท  ให้นักศึกษาวินิจฉัยว่าข้ออ้างของใครฟังขึ้นหรือฟังไม่ขึ้น  เพราะเหตุใด

มาตรา  803  ตัวแทนไม่มีสิทธิจะได้รับบำเหน็จ  เว้นแต่จะได้มีข้อตกลงกันไว้ในสัญญาว่ามีบำเหน็จ  หรือทางการที่คู่สัญญาประพฤติต่อกันนั้นเป็นปริยายว่ามีบำเหน็จ  หรือเคยเป็นธรรมเนียมมีบำเหน็จ

มาตรา  817  ในกรณีที่มีบำเหน็จตัวแทนถ้าไม่มีข้อสัญญาตกลงกันไว้เป็นอย่างอื่น  ท่านว่าบำเหน็จนั้นพึงจ่ายให้ต่อเมื่อการเป็นตัวแทนได้สิ้นสุดลงแล้ว

มาตรา  820  ตัวการย่อมมีความผูกพันต่อบุคคลภายนอกในกิจการทั้งหลายอันตัวแทนหรือตัวแทนช่วงได้ทำไปภายในขอบอำนาจแห่งฐานตัวแทน

การที่นายวันมอบอำนาจให้นายเดือนนำรถบรรทุกสิบล้อออกให้เช่าโดยตกลงว่าจะให้บำเหน็จแก่นายเดือนเป็นเงิน  300  บาท  เมื่อนายวันตัวการตกลงว่าจะให้บำเหน็จแก่นายเดือนตัวแทนจึงทำให้นายเดือนมีสิทธิได้รับบำเหน็จตามมาตรา  803

นายเดือนตัวแทนนำรถบรรทุกไปให้นายปีบุคคลภายนอกเช่าเป็นระยะเวลา  1  เดือน  โดยคิดค่าเช่าวันละ  2,000  บาท  เมื่อนายปีนำรถออกไปขับได้เกิดอุบัติเหตุขึ้น  ยางล้อด้านซ้ายของรถบรรทุกระเบิดเสียหายเป็นเงิน  7,000  บาท  เห็นว่าเมื่อนายเดือนตัวแทนได้กระทำการในขอบอำนาจแล้วนายวันตัวการต้องผูกพันกับนายปีผู้เช่าที่เป็นบุคคลภายนอกตามสัญญาเช่าตามมาตรา  820  เมื่อรถบรรทุกได้รับความเสียหาย  และนายวันไม่ได้รับชำระค่าเช่า  

นายวันตัวการต้องไปว่ากล่าวเอากับนายเดือนบุคคลภายนอกตามสัญญาเช่า  ดังนั้นข้ออ้างของนายวันจึงฟังไม่ขึ้น  เมื่อกิจการนั้นผูกพันตัวการแล้ว  ตัวแทนย่อมหลุดพ้นจากความผูกพันหรือความรับผิดตามมาตรา  820  ทั้งความเสียหายที่เกิดขึ้น  ก็มิได้เกิดเพราะความผิดของตัวแทน  นายวันตัวการจะปฏิเสธไม่จ่ายและเรียกร้องให้นายเดือนชดใช้ค่าเสียหายและค่าเช่าไม่ได้

เมื่อระหว่างนายวันและนายเดือนไม่ได้ตกลงเรื่องการจ่ายบำเหน็จว่าต้องจ่ายเมื่อใด  กฎหมายกำหนดให้จ่ายเมื่อการเป็นตัวการตัวแทนสิ้นสุดลง  ตามมาตรา  817  เมื่อปรากฏว่าการเป็นตัวการตัวแทนสิ้นสุดแล้ว  นายเดือนตัวแทนจึงมีสิทธิเรียกร้องบำเหน็จจากนายวันตัวการได้

สรุป  ข้ออ้างของนายวันตัวการฟังไม่ขึ้น  แต่ข้ออ้างของนายเดือนฟังขึ้น  ตามมาตรา  803  มาตรา  817  และมาตรา  820

ข้อ  2  นายสันติเป็นเจ้าของร้านทองรูปพรรณซึ่งตั้งอยู่ที่ถนนเยาวราช  นายมิ่งขวัญต้องการขายทองคำแท่งหนัก  100  บาท  จึงได้มอบให้นายสันติเป็นตัวแทนค้าต่างขายทองคำของตน  โดยตกลงว่าถ้าขายได้จะจ่ายเงินบำเหน็จจำนวน  20,000  บาท  ให้แก่นายสันติ  ปรากฏว่าก่อนนำทองคำแท่งมาฝากขายราคาทองคำแท่งบาทละ  10,500  บาท  นายมิ่งขวัญได้บอกแก่นายสันติว่าถ้าราคาทองคำแท่งสูงกว่านี้ให้นายสันติขายทองคำแท่งให้ด้วย  ต่อมาวันที่  15  กุมภาพันธ์  2550  ปรากฏว่าราคาทองคำแท่งตามตลาดโลกลดลงเหลือบาทละ  10,300  บาท  นายสันติต้องการซื้อทองคำดังกล่าวไว้เองเพื่อหวังผลกำไรในภายหน้าจึงได้โทรศัพท์ไปแจ้งให้นายมิ่งขวัญทราบว่าตนจะซื้อทองคำแท่งดังกล่าวไว้เอง  นายมิ่งขวัญไม่ได้บอกปัดในทันที  ดังนี้อยากทราบว่าสัญญาซื้อขายทองคำแท่งเกิดขึ้นหรือไม่  และนายสันติจะได้รับเงินบำเหน็จจากนายมิ่งขวัญหรือไม่  เพราะเหตุใด

ธงคำตอบ

มาตรา 843  ตัวแทนค้าต่างคนใดได้รับคำสั่งให้ขายหรือซื้อทรัพย์สินอันมีรายการขานราคาของสถานแลกเปลี่ยน  ท่านว่าตัวแทนคนนั้นจะเป็นผู้ซื้อหรือผู้ขายเองก็ได้  เว้นแต่จะมีข้อห้ามไว้ชัดแจ้งโดยสัญญาในกรณีเช่นนั้น  ราคาอันจะพึงใช้เงินแก่กันก็พึงกำหนดตามรายการขานราคาทรัพย์สินนั้น  ณ  สถานแลกเปลี่ยนในเวลาเมื่อตัวแทนค้าต่างให้คำบอกกล่าวว่าตนจะเป็นผู้ซื้อหรือผู้ขาย

เมื่อตัวการบอกกล่าวเช่นนั้น  ถ้าไม่บอกปัดเสียในที  ท่านให้ถือว่าตัวการเป็นอันได้สนองรับการนั้นแล้ว

อนึ่งแม้ในกรณีเช่นนั้น  ตัวแทนค้าต่างจะคิดเอาบำเหน็จก็ย่อมคิดได้

วินิจฉัย  

นายมิ่งขวัญได้มอบให้นายสันติเป็นตัวแทนค้าต่างขายทองคำแท่ง  หนัก  100  บาท  และตกลงจะจ่ายค่าบำเหน็จให้แก่นายสันติ  ต่อมาราคาทองคำแท่งตามตลาดโลกลดลงเหลือบาทละ   10,300  บาท  นายสันติต้องการซื้ทองคำแท่งดังกล่าวจึงโทรศัพท์ไปแจ้งให้นายมิ่งขวัญทราบว่าตนจะซื้อทองคำแท่งดังกล่าวไว้เอง  เมื่อนายมิ่งขวัญทราบว่านายสันติต้องการจะซื้อ  ถ้าตนไม่ต้องการจะขายจะต้องบอกปัดเสียในทันที  แต่ปรากฏว่านายมิ่งขวัญไม่บอกปัดในทันทีที่ได้รับแจ้ง  กรณีนี้ให้ถือว่านายมิ่งขวัญตัวการเป็นอันได้สนองรับการนั้นแล้ว  สัญญาซื้อขายทองคำแท่งจึงเกดขึ้นตามมาตรา  843  วรรคสอง

ส่วนกรณีบำเหน็จ  นายมิ่งขวัญตกลงว่าจะให้บำเหน็จแก่นายสันติถ้าขายทองคำแท่งได้เป็นเงิน  จำนวน  20,000  บาท  แม้นายสันติจะเป็นผู้ซื้อทองคำแท่งเหล่านั้นเอง  นายสันติก็ย่อมคิดเอาบำเหน็จได้ตามมาตรา  843  วรรคท้าย

สรุป  สัญญาซื้อขายทองคำแท่งเกิดขึ้นและนายสันติมีสิทธิได้รับบำเหน็จจากนายมิ่งขวัญ

ข้อ  3  นายคิมเป็นเจ้าของที่ดินที่ต้องการขายโดยมีนางฟ้าเป็นภรรยาถูกต้องตามกฎหมาย  นางฟ้าติดต่อให้นายอากาศเป็นผู้ขายซึ่งนายคิมรู้เห็นด้วย  นายอากาศนำเสนอที่ดินแปลงดังกล่าวขายให้นายน้ำและนายน้ำตกลงซื้อ  นายอากาศนำนายน้ำเข้าทำสัญญาจะซื้อจะขายกับนายคิมและต่อมาได้โอนกันในที่สุด  หลังจากนั้นนายอากาศได้มาขอค่านายหน้าจากนายคิม  แต่นายคิมปฏิเสธไม่จ่ายโดยอ้างว่าไม่ได้มอบหมายให้นายอากาศเป็นนายหน้า  นายอากาศไม่พอใจจึงได้ฟ้องเรียกค่านายหน้าหากท่านเป็นศาลท่านจะสั่งให้นายคิมจ่ายค่านายหน้าหรือไม่อย่างไร  ให้ท่านวินิจฉัยพร้อมทั้งยกหลักกฎหมายและคำพิพากษาฎีกาประกอบด้วย

ธงคำตอบ

มาตรา 845  วรรคแรก  บุคคลผู้ใดตกลงจะให้ค่าบำเหน็จแก่นายหน้า  เพื่อที่ชี้ช่องให้ได้เข้าทำสัญญาก็ดี  จัดการให้ได้ทำสัญญากันก็ดี ท่านว่าบุคคลผู้นั้นจะต้องรับผิดใช้ค่าบำเหน็จก็ต่อเมื่อสัญญานั้นได้ทำกันสำเร็จ  เนื่องแต่ผลแห่งการที่นายหน้าได้ชี้ช่องหรือจัดการนั้น  ถ้าสัญญาที่ได้ทำกันไว้นั้นมีเงื่อนไขเป็นเงื่อนบังคับก่อนไซร้  ท่านว่าจะเรียกร้องบำเหน็จค่านายหน้ายังหาได้ไม่จนกว่าเงื่อนไขนั้นสำเร็จแล้ว

นายหน้ามีสิทธิจะได้รับชดใช้ค่าใช้จ่ายที่ได้เสียไปก็ต่อเมื่อได้ตกลงกันไว้เช่นนั้น  ความข้อนี้ท่านให้ใช้บังคับแม้ถึงว่าสัญญาจะมิได้ทำกันสำเร็จ

วินิจฉัย

สัญญาให้ค่านายหน้าซึ่งภริยาเป็นผู้ตกลงติดต่อกับนายหน้าให้ขายที่ดินซึ่งมีชื่อของสามี  โดยสามีรู้เห็นยินยอมด้วยและยอมรับเอาผลตามที่ภริยาติดต่อให้นายอากาศเป็นนายหน้าจนได้มีการขายที่ดินได้สมความตั้งใจ  ซึ่งถือว่านายอากาศเป็นนายหน้าได้สมบูรณ์  ตามมาตรา 845  ครบถ้วนแล้ว  แม้จะมิได้ติดต่อกับนายคิมโดยตรงก็ตาม  การที่นายอากาศติดต่อกับนางฟ้าซึ่งนายคิมผู้สามีรู้เห็นด้วย  แม้ไม่ได้มอบหมายโดยตรงแต่ก็ถือได้ว่านายคิมยอมรับผลนั้น  นยคิมก็ต้องรับผิดจ่ายค่านายหน้าให้นายอากาศและถือได้ว่านางฟ้าเป็นตัวแทนของนายคิมผู้สามีในการทำสัญญานายหน้า(ฎ. 575/2509)

สรุป  นายคิมต้องจ่ายค่านายหน้าแก่นายอากาศ

การสอบไล่ภาคฤดูร้อน  ปีการศึกษา  2549

ข้อสอบกระบวนวิชา  LAW 2011 

กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยตัวแทน นายหน้า

ข้อ  1  1.1  นายไก่มอบนายไข่ให้ไปซื้อที่ดินโดยมอบหมายเป็นหนังสือ  นายไข่ไปซื้อที่ดินนายครัวโดยตกลงทำหนังสือสัญญาจะซื้อจะขายกันเรียบร้อย  ต่อมานายครัวโอนที่ดินขายให้นายเงิน  โดยนายเงินให้ราคามากกว่าเป็นสองเท่า  ให้ท่านวินิจฉัยพร้อมทั้งยกหลักกฎหมายประกอบด้วยว่า  นายไก่จะฟ้องเพิกถอนการโอนระหว่างนายครัวกับนายเงินได้หรือไม่

1.2            นายไก่มอบนายไข่ให้ไปซื้อที่ดินโดยฝ่าฝืนข้อห้ามของกฎหมาย  ในการมอบหมายนั้น  นายไข่ไปซื้อที่ดินของนายครัวและนายไข่กับนายครัวทำหนังสือสัญญาจะซื้อจะขายกันเรียบร้อย  ต่อมา  นายไก่ผิดสัญญาซื้อขายต่อนายครัวก่อน  โดยไม่เป็นไปตามข้อตกลงตามหนังสือสัญญาจะซื้อจะขาย  นายครัวจึงโอนที่ดินแปลงดังกล่าวให้กับนายเงินซึ่งให้ราคาเท่ากันกับนายไข่  ให้ท่านวินิจฉัยพร้อมทั้งยกหลักกฎหมายประกอบด้วยว่า  นายไก่จะฟ้องเพิกถอนการโอนระหว่างนายครัวกับนายเงินได้หรือไม่  อย่างไร

1.3            หากการซื้อขายที่ดินรายนี้  นายไก่มอบหมายนายไข่ด้วยปากเปล่า  แต่ได้มอบเงินให้ไปวางประจำและการมอบหมายมิได้ทำเป็นหนังสือ  และนายไข่กับนายครัวทำหนังสือจะซื้อจะขายกันแล้วต่อมานายครัวได้โอนขายที่ดินแปลงดังกล่าวไปให้นายเงิน  นายไก่จะฟ้องเพิกถอนการโอนระหว่างนายครัวกับนายเงินได้หรือไม่

ธงคำตอบ

มาตรา  798  กิจการอันใดท่านบังคับไว้โดยกฎหมายว่าต้องทำเป็นหนังสือ  การตั้งตัวแทนเพื่อกิจการอันนั้นก็ต้องทำเป็นหนังสือด้วย

กิจการอันใดท่านบังคับไว้ว่าต้องมีหลักฐานเป็นหนังสือ  การตั้งตัวแทนเพื่อกิจการอันนั้นก็ต้องมีหลักฐานเป็นหนังสือด้วย

วินิจฉัย

1.1            ตามหลักประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์  มาตรา  798  แล้ว  การตั้งตัวแทนของนายไก่ถูกต้องตามหลักมาตรา  798  ทุกประการ  เพราะการตั้งตัวแทนไปซื้ออสังหาริมทรัพย์  กฎหมาย  (มาตรา  456  วรรคแรก)  บังคับว่าต้องทำเป็นหนังสือ  เมื่อสัญญาตั้งตัวแทนสมบูรณ์  นายไก่จึงสามารถฟ้องเพิกถอนการโอนระหว่างนายครัวกับนายเงินได้

1.2   ตามหลักประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์  มาตรา  798  การตั้งตัวแทนของนายไก่ฝ่าฝืนข้อห้ามของกฎหมาย  นายไก่ตั้งนายไข่ไม่ได้มอบหมายเป็นหนังสือ  หากฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งผิดสัญญากันแล้วไม่สามารถฟ้องร้องกันได้  นายไก่ตั้งนายไข่ไม่ได้มอบหมายเป็นหนังสือ  หากฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งผิดสัญญากันแล้วก็ไม่สามารถฟ้องร้องกันได้  เพราะไม่มีนิติสัมพันธ์ต่อกัน  ด้วยเหตุนี้นายไก่จึงไม่สามารุฟ้องเพิกถอนการโอนระหว่างนายครัวกับนายเงินได้

นอกจากกรณีดังกล่าว  แม้นายไก่จะไม่ได้ผิดสัญญาก่อนก็ฟ้องไม่ได้อยู่ดี  เพราะการตั้งตัวแทนฝ่าฝืนข้อห้ามกฎหมายตามมาตรา  798  ซึ่งกฎหมายบังคับว่าการตั้งตัวแทนต้องทำเป็นหนังสือ

1.3 เป็นกรณีที่ไม่อยู่ในบังคับของมาตรา  798  ดังนั้นการตั้งตัวแทนแม้ไม่ได้ทำเป็นหนังสือแต่ใช้วิธีวางประจำไว้ก็ถือว่าเป็นการตกลงกันสำเร็จแล้ว  (มาตรา  456  วรรคสอง)

สรุป 

1.1            นายไก่สามารถฟ้องเพิกถอนการโอนระหว่างนายครัวกับนายเงินได้

1.2            นายไก่ไม่สามารถฟ้องเพิกถอนการโอนระหว่างนายครัวกับนายเงินได้

1.3            นายไก่ฟ้องเพิกถอนการโอนระหว่างนายครัวกับนายเงินได้

ข้อ  2  ให้ท่านอธิบายหลักเกณฑ์ตามมาตรา  825  โดยละเอียดครบถ้วน  หากตัวแทนที่ได้รับมอบหมายโดยถูกต้องมีบำเหน็จ  แต่ได้ปฏิบัติมิชอบตามมาตรา  825  อยากทราบว่าตัวแทนที่ว่านี้จะมีความรับผิดตามกฎหมายหรือไม่  อย่างไรบ้าง

ธงคำตอบ

มาตรา  825  เป็นเรื่องตัวแทนเห็นแก่อามิสสินจ้าง  ซึ่งมีหลักกฎหมายว่า

“ถ้าตัวแทนเข้าทำสัญญากับบุคคลภายนอกโดยเห็นแก่อามิสสินจ้างเป็นทรัพย์สินใดๆ  หรือประโยชน์อย่างอื่นออันบุคคลภายนอกได้ให้เป็นลาภส่วนตัวก็ดีหรือให้คำมั่นว่าจะให้ก็ดี  ท่านว่าตัวการหาต้องผูกพันในสัญญาซึ่งตัวแทนของตนได้ทำนั้นไม่  เว้นแต่ตัวการจะได้ยินยอมด้วย”

ทั้งนี้โดยปกติแล้ว  ตัวแทนจะต้องมีความซื่อสัตย์สุจริตและรักษาผลประโยชน์ของตัวการ  แต่ถ้าตัวแทนทำกิจการแทนตัวการโดยเห็นแก่อามิสสินจ้างจากบุคคลภายนอกที่ให้ประโยชน์แก่ตน  ย่อมทำให้ตัวการได้รับความเสียหายได้  เช่น  แดงเป็นตัวแทนขายที่ดินให้ดำ  แต่ในขณะเดียวกันก็ได้รับผลประโยชน์จากผู้ซื้อเพื่อให้แดงขายที่ดินให้แก่ตนในราคาถูกเป็นการตอบแทน  กรณีนี้ย่อมทำให้ดำตัวการได้รับความเสียหายได้  เพราะได้เงินค่าขายที่ดินลดลง  กฎหมายมาตรานี้จึงบัญญัติไว้เพื่อป้องกันมิให้ตัวการได้รับความเสียหาย  กล่าวคือ  ไม่ให้การนั้นผูกพันตัวการ  เว้นแต่ตัวการจะได้ยินยอมด้วย

แต่อย่างไรก็ตาม  กรณีตามมาตรา  825  จะต้องปรากฏว่า

1       เป็นเรื่องที่ตัวแทนเข้าทำสัญญากับบุคคลภายนอกเท่านั้น

2       ต้องปรากฏว่าการทำสัญญาของตัวแทนเป็นผลมาจากการรับสินบนหรืออามิสสินจ้างจากบุคคลภายนอก  ถ้าตัวแทนทำสัญญาเรียบร้อยแล้ว  บุคคลภายนอกเห็นความดีของตัวแทนทำให้สัญญาสำเร็จลุล่วงไปด้วยดี  จึงได้มอบทรัพย์สินหรือประโยชน์อื่นใดให้ตัวแทน  และตัวแทนรับไว้  กรณีนี้ไม่ถือว่าตัวแทนรับอามิสสินจ้างจากบุคคลภายนอก  สัญญาที่ทำย่อมผูกพันตัวการ

สำหรับผลทางกฎหมาย  ในกรณีที่ตัวแทนกระทำการฝ่าฝืนมาตรา  825  คือ

 1       สัญญาที่ตัวแทนทำนั้น  ไม่ผูกพันตัวการ  ตัวแทนต้องรับผิดต่อบุคคลภายนอกที่เป็นคู่สัญญาโดยลำพัง  แต่ตัวการมีสิทธิที่จะยอมรับหรือไม่ยอมรับเอาสัญญาดังกล่าวนั้นก็ได้ 

2       ตัวการมีสิทธิบอกเลิกการเป็นตัวแทนได้  ตามมาตรา  827  วรรคแรก

3       ถือว่าตัวแทนทำไม่ชอบด้วยหน้าที่ของการเป็นตัวแทน  ตัวการมีสิทธิที่จะไม่ให้บำเหน็จแก่ตัวแทน  ตามมาตรา  818  แม้ตัวแทนจะได้รับมอบหมายโดยถูกต้องมีบำเหน็จ  ตามมาตรา  803  ก็ตาม

4       ถ้าการกระทำดังกล่าวทำให้ตัวการได้รับความเสียหาย  ตัวแทนจะต้องรับผิดต่อตัวการตามมาตรา  812

ข้อ  3  การเป็นนายหน้ามีการมอบหมายได้กี่ประการ  หากการมอบหมายให้เป็นนายหน้ามิได้ตกลงกันเป็นพิเศษว่าจะให้บำเหน็จนายหน้าเท่าใด  กี่เปอร์เซ็นต์  จะถือเกณฑ์การให้บำเหน็จอย่างไร  ให้ท่านตอบพร้อมทั้งยกหลักกฎหมายและคำพิพากษาฎีกาประกอบให้ครบถ้วน

ธงคำตอบ 

มาตรา 845  วรรคแรก  บุคคลผู้ใดตกลงจะให้ค่าบำเหน็จแก่นายหน้า  เพื่อที่ชี้ช่องให้ได้เข้าทำสัญญาก็ดี  จัดการให้ได้ทำสัญญากันก็ดี ท่านว่าบุคคลผู้นั้นจะต้องรับผิดใช้ค่าบำเหน็จก็ต่อเมื่อสัญญานั้นได้ทำกันสำเร็จ  เนื่องแต่ผลแห่งการที่นายหน้าได้ชี้ช่องหรือจัดการนั้น  ถ้าสัญญาที่ได้ทำกันไว้นั้นมีเงื่อนไขเป็นเงื่อนบังคับก่อนไซร้  ท่านว่าจะเรียกร้องบำเหน็จค่านายหน้ายังหาได้ไม่จนกว่าเงื่อนไขนั้นสำเร็จแล้ว

มาตรา  846  วรรคแรก  ถ้ากิจการอันได้มอบหมายแก่นายหน้านั้น  โดยพฤติการณ์เป็นที่คาดหมายได้ว่าย่อมทำให้แต่เพื่อจะเอาค่าบำเหน็จไซร้  ท่านให้ถือว่าได้ตกลงกันโดยปริยายว่ามีค่าบำเหน็จนายหน้า

ค่าบำเหน็จนั้นถ้ามิได้กำหนดจำนวนกันไว้  ท่านให้ถือว่าได้ตกลงกันเป็นจำนวนตามธรรมเนียม

การเป็นนายหน้าเกิดขึ้นได้  2  ประการ  คือ

 1       การมอบหมายโดยตรง  ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์มาตรา  85

2       การมอบหมายโดยปริยาย  ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์มาตรา  846

ตามปัญหา  หากค่าบำเหน็จนายหน้าตกลงกันไม่ได้ว่าจะต้องให้เท่าใด  ก็ให้ตกลงกันเป็นธรรมเนียมตามมาตรา  846  วรรคสอง  คือร้อยละ  5  ของราคาที่ซื้อขายกันแท้จริงตามคำพิพากษาฎีกาที่  3581/2526

การสอบไล่ภาค  1  ปีการศึกษา  2550

ข้อสอบกระบวนวิชา  LAW 2011 

กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยตัวแทน นายหน้า

คำแนะนำ  ข้อสอบเป็นอัตนัยล้วน  มี  3  ข้อ

ข้อ  1  ดำตั้งแดงเป็นตัวแทนไปกู้เงิน  โดยตั้งกันปากเปล่า  แดงไปกู้เงินขาว  10,000  บาท  โดยระบุในสัญญากู้ว่า  “กู้แทนดำ”  ต่อมาดำไม่ชำระหนี้  และขาวเห็นว่าการที่แดงอ้างว่ากู้แทนดำ  แต่การมอบอำนาจนั้น  มิได้ทำเป็นหนังสือหรือมีหลักฐานเป็นหนังสือ  จึงฟ้องแดงให้รับผิด  แดงจึงปฏิเสธความรับผิด  โดยอ้างว่าเป็นตัวแทนของดำ  ให้ท่านวินิจฉัยว่า  กรณีดังกล่าวข้ออ้างของแดงฟังขึ้นหรือไม่อย่างไร

ธงคำตอบ

มาตรา  798  กิจการอันใดท่านบังคับไว้โดยกฎหมายว่าต้องทำเป็นหนังสือ  การตั้งตัวแทนเพื่อกิจการอันนั้นก็ต้องทำเป็นหนังสือด้วย

กิจการอันใดท่านบังคับไว้ว่าต้องมีหลักฐานเป็นหนังสือ  การตั้งตัวแทนเพื่อกิจการอันนั้นก็ต้องมีหลักฐานเป็นหนังสือด้วย

มาตรา  820  ตัวการย่อมมีความผูกพันต่อบุคคลภายนอกในกิจการทั้งหลายอันตัวแทนหรือตัวแทนช่วงได้ทำไปภายในขอบอำนาจแห่งฐานตัวแทน

มาตรา  823  ถ้าตัวแทนกระทำการอันใดอันหนึ่งโดยปราศจากอำนาจก็ดี  หรือทำนอกทำเหนือขอบอำนาจก็ดี  ท่านว่าย่อมไม่ผูกพันตัวการเว้นแต่ตัวการจะให้สัตยาบันแก่การนั้น

ถ้าตัวการไม่ให้สัตยาบัน  ท่านว่าตัวแทนย่อมต้องรับผิดต่อบุคคลภายนอกโดยลำพังตนเอง  เว้นแต่จะพิสูจน์ได้ว่าบุคคลภายนอกนั้นได้รู้อยู่ว่าตนทำการโดยปราศจากอำนาจ  หรือทำนอกเหนือขอบอำนาจ

วินิจฉัย

เป็นเรื่องการตั้งตัวแทนไปกู้ยืมเงิน  ซึ่งการกู้ยืมเงินนั้นเป็นนิติกรรมที่กฎหมายให้มีหลักฐานเป็นหนังสืออย่างใดอย่างหนึ่ง  หากเป็นการกู้ยืมเงินเกินกว่า  2,000  บาทขึ้นไป  (มาตรา  653  วรรคแรก)  เมื่อข้อเท็จจริงปรากฏว่าดำตั้งแดงไปกู้เงินขาว  10,000  บาท  ด้วยปากเปล่า  ถือว่าการตั้งตัวแทนมิได้ทำตามบทบัญญัติของกฎหมายและฝ่าฝืนข้อห้ามตามมาตรา  798  วรรคสอง

ประเด็นที่ต้องวินิจฉัยมีว่า  แดงตัวแทนจะต้องรับผิดหรือไม่  เห็นว่า  เมื่อการตั้งตัวแทนฝ่าฝืนข้อห้าม  ตามมาตรา  798  วรรคสอง  กล่าวคือ  มิได้ทำเป็นหนังสือหรือมีหลักฐานเป็นหนังสือ  จึงเท่ากับว่าไม่มีการตั้งตัวแทนเกิดขึ้น  การที่แดงกู้เงินขาว  แม้จะระบุในสัญญากู้ว่า  “กู้แทนดำ”  จึงต้องถือว่าแดงกระทำไปโดยปราศจากอำนาจ  ผลทางกฎหมายคือ

1       ตัวการไม่ต้องผูกพันรับผิดต่อขาวบุคคลภายนอกในการกู้ยืมเงินอันแดงได้ทำไปโดยปราศจากอำนาจ  ตามมาตรา  820  แม้สัญญากู้จะระบุว่า  “กู้แทนดำ”  ก็ตาม

2       เมื่อแดงทำไปโดยปราศจากอำนาจ  และมาปรากฏว่าดำให้สัตยาบัน  แดงจึงต้องรับผิดต่อขาวบุคคลภายนอกโดยลำพังตนเอง  ตามมาตรา  823  วรรคสอง

สรุป  ข้ออ้างของแดงฟังไม่ขึ้น

ข้อ  2  นายหนึ่งเป็นเจ้าของร้านรับซื้อขายแลกเปลี่ยนคอมพิวเตอร์ที่ใช้แล้ว  นายสองได้นำคอมพิวเตอร์ของตนมาฝากนายหนึ่งขาย  1 เครื่อง  ราคา  30,000  บาท  โดนนายหนึ่งคิดค่าดำเนินการ  2,000  บาท  ต่อมาวันที่  1  กันยายน  2550  นายเอกได้ทำสัญญาซื้อเชื่อคอมพิวเตอร์เครื่องดังกล่าวไปโดยตกลงจะนำเงินมาชำระให้ในวันที่  30  กันยายน  2550  เมื่อหนี้ถึงกำหนดนายเอกไม่นำเงินมาชำระให้แก่นายหนึ่ง  นายสองจึงมาทวงเงินค่าขายคอมพิวเตอร์จากนายหนึ่ง  นายหนึ่งได้ขอผัดผ่อนไปก่อนโดยอ้างว่ายังเก็บเงินจากนายเอกไม่ได้และได้ทำสัญญากับนายสองว่า  ถ้านายเอกไม่ชำระเงิน  30,000  บาท  ตนจะรับผิดชอบเอง  หลังจากนั้นนายสองก็มาทวงเงินจากนายหนึ่งอีก  แต่นายหนึ่งก็ไม่ยอมชำระเงินให้แก่นายสองโดยอ้างว่านายเอกยังไม่นำเงินมาชำระให้แก่ตนและตนเป็นเพียงตัวแทนค้าจึงไม่ต้องรับผิดต่อนายสองตัวการ  ดังนี้  อยากทราบว่า  ข้ออ้างของนายหนึ่งฟังขึ้นหรือไม่  และนายหนึ่งจะต้องชำระเงินค่าคอมพิวเตอร์ให้แก่นายสองหรือไม่  เพราะเหตุใด

ธงคำตอบ

 มาตรา  838  วรรคแรก  ถ้าคู่สัญญาฝ่ายหนึ่งไม่ชำระหนี้ไซร้  ท่านว่าตัวแทนค้าต่างหาต้องรับผิดต่อตัวการเพื่อชำระหนี้นั้นเองไม่  เว้นแต่จะได้มีข้อกำหนดในสัญญา  หรือมีปริยายแต่ทางการที่ตัวการกับตัวแทนประพฤติต่อกันหรือมีธรรมเนียมในท้องถิ่นว่าจะต้องรับผิดถึงเพียงนั้น

วินิจฉัย

เมื่อหนี้ถึงกำหนดในวันที่  30  กันยายน  2550  นายเอกไม่นำเงินมาชำระตามหลักแล้วนายหนึ่งตัวแทนค้าต่างไม่ต้องรับผิดต่อนายสองตัวการ  ตามมาตรา  838  ตอนแรก  แต่เนื่องจากนายหนึ่งได้ทำสัญญากับนายสองว่า  ถ้านายเอกไม่ชำระเงิน  30,000  บาท  ตนจะรับผิดชอบเอง  ข้อกำหนดในสัญญาของนายหนึ่งนี้  จึงผูกพันนายหนึ่งให้ต้องรับผิดต่อนายสอง  เมื่อนายสองมาทวงเงินค่าขายคอมพิวเตอร์จากนายหนึ่ง  นายหนึ่งจะอ้างว่านายเอกไม่ชำระเงินให้แก่ตนไม่ได้  และจะอ้างว่าตนเป็นเพียงตัวแทนค้าต่างก็ไม่ได้เช่นกัน  นายหนึ่งจึงต้องชำระเงินค่าคอมพิวเตอร์ให้แก่นายสองเพราะข้อกำหนดในสัญญาของนายหนึ่งเข้าข้อยกเว้นตามมาตรา  838  วรรคแรกตอนท้าย

สรุป  ข้ออ้างของนายหนึ่งจึงฟังไม่ขึ้น และนายหนึ่งจะต้องชำระเงินค่าคอมพิวเตอร์ให้แก่นายสอง

ข้อ  3  นพดลต้องการขายที่ดิน  50-0-0  ไร่  ราคาไร่ละสี่ล้านบาทโดยให้ค่านายหน้าร้อยละสาม  สอนชัยจะหาผู้มาซื้อ  การเจรจาเกี่ยวกับการซื้อขายหลายครั้ง  จะใช้บ้านไพโรจน์เพื่อนของนภดลเป็นสถานที่นัดพบเจรจา  นพดลอยู่ร่วมเจรจาบางครั้ง  แต่ไพโรจน์ร่วมเจรจาด้วยทุกครั้งและจัดการแทนนภดลจนมีการทำสัญญาจะซื้อขายในที่สุด  เมื่อสอนชัยมาขอค่านายหน้าหกล้านบาท  นพดลไม่ยอมให้อ้างว่าไม่เคยมอบหมายให้ไพโรจน์เป็นตัวแทนในการเจรจาทำสัญญา  เพราะไม่มีการตั้งตัวแทนเป็นหนังสือหรือมีหลักฐานเป็นหนังสือข้ออ้างฟังขึ้นหรือไม่  เพราะเหตุใด

ธงคำตอบ

มาตรา  798  กิจการอันใดท่านบังคับไว้โดยกฎหมายว่าต้องทำเป็นหนังสือ  การตั้งตัวแทนเพื่อกิจการอันนั้นก็ต้องทำเป็นหนังสือด้วย

กิจการอันใดท่านบังคับไว้ว่าต้องมีหลักฐานเป็นหนังสือ  การตั้งตัวแทนเพื่อกิจการอันนั้นก็ต้องมีหลักฐานเป็นหนังสือด้วย

มาตรา  821  บุคคลผู้ใดเชิดชูบุคคลอีกคนหนึ่งออกแสดงเป็นตัวแทนของตนก็ดี  รู้แล้วย่อมให้บุคคลอีกคนหนึ่งเชิดตัวเขาเองออกแสดงเป็นตัวแทนของตนก็ดี  ท่านว่าบุคคลผู้นั้นจะต้องรับผิดต่อบุคคลภายนอกผู้สุจริตเสมือนว่าบุคคลอีกคนหนึ่งนั้นเป็นตัวแทนของตน

มาตรา 845  วรรคแรก  บุคคลผู้ใดตกลงจะให้ค่าบำเหน็จแก่นายหน้า  เพื่อที่ชี้ช่องให้ได้เข้าทำสัญญาก็ดี  จัดการให้ได้ทำสัญญากันก็ดี ท่านว่าบุคคลผู้นั้นจะต้องรับผิดใช้ค่าบำเหน็จก็ต่อเมื่อสัญญานั้นได้ทำกันสำเร็จ  เนื่องแต่ผลแห่งการที่นายหน้าได้ชี้ช่องหรือจัดการนั้น  ถ้าสัญญาที่ได้ทำกันไว้นั้นมีเงื่อนไขเป็นเงื่อนบังคับก่อนไซร้  ท่านว่าจะเรียกร้องบำเหน็จค่านายหน้ายังหาได้ไม่จนกว่าเงื่อนไขนั้นสำเร็จแล้ว

วินิจฉัย

ประเด็นที่ต้องวินิจฉัยประการแรกมีว่า  ไพโรจน์เป็นตัวแทนของนพดลในการเจรจาเกี่ยวกับการซื้อขายที่ดิน  หรือไม่  เห็นว่า  การที่สอนชัยติดต่อกับผู้ซื้อเพื่อมาซื้อที่ดินของนพดล  ซึ่งตลอดระยะเวลาที่เจรจาติดต่อกันนั้นได้ใช้บ้านไพโรจน์เพื่อนของนภดลเป็นสถานที่นัดพบเสมอ  ทั้งไพโรจน์ก็ร่วมเจรจาด้วยทุกครั้ง  แม้บางครั้งนพดลไม่มา  แต่ไพโรจน์ก็เป็นผู้จัดการแทนนภดลจนมีการทำสัญญาจะซื้อขายที่ดินในที่สุด  ย่อมเห็นเป็นปริยายว่า  นพดลได้เชิดไพโรจน์เป็นตัวแทนในการเจรจาตกลงกับสอนชัยแทนนพดล  ทำให้ผู้ซื้อยินยอมทำสัญญาซื้อขาย  ดังนั้นพฤติการณ์ย่อมแสดงว่าไพโรจน์เป็นตัวแทนเชิด  ตามมาตรา  821  ซึ่งการเป็นตัวแทนเชิดนั้นไม่อยู่ในบังคับของมาตรา  798  การตั้งตัวแทนเชิดจึงไม่ต้องมีหลักฐานเป็นหนังสือ  หรือต้องทำเป็นหนังสือแต่อย่างใด  ข้ออ้างของนพดลที่ว่าไม่เคยมอบหมายให้ไพโรจน์เป็นตัวแทนในการเจรจาทำสัญญา  เพราะไม่มีการตั้งตัวแทนเป็นหนังสือหรือมีหลักฐานเป็นหนังสือ  จึงฟังไม่ขึ้น

ประเด็นที่ต้องวินิจฉัยประการต่อมามีว่า  สอนชัยมีสิทธิได้รับค่านายหน้าหรือไม่  เห็นว่า  เมื่อสอนชัยเป็นคนกลางในการจัดให้ไพโรจน์ตัวแทนผู้ขายและผู้ซื้อได้พบปะ  สอนชัยมีความมุ่งหมายที่จะได้ค่านายหน้าเป็นสำคัญ  หากไม่ได้ค่านายหน้าตอบแทนเป็นผลประโยชน์แล้ว  การดำเนินการใดๆที่ผ่านมา  ตลอดทั้งการทำสัญญาจะซื้อขายที่ดินอาจจะไม่เกิดขึ้น  เมื่อนายหน้าได้มีการชี้ช่องจัดการให้คู่สัญญาทำสัญญากันสำเร็จ  แม้สอนชัยจะตกลงค่านายหน้าเฉพาะแต่นภดลเท่านั้น  แต่เมื่อไพโรจน์เป็นตัวแทนของนพดล  ข้อตกลงเรื่องค่านายหน้าจึงมีผลถึงไพโรจน์ด้วย  ดังนั้นสอนชัยผู้เป็นนายหน้าจึงมีสิทธิได้รับค่านายหน้าในอัตราร้อยละ  3  ตามมาตรา  845  วรรคแรก  นพดลจะปฏิเสธไม่ได้ 

สรุป  ข้ออ้างฟังไม่ขึ้น  นพดลต้องจ่ายค่านายหน้าแก่สอนชัย

การสอบไล่ภาค  2  ปีการศึกษา  2550

ข้อสอบกระบวนวิชา  LAW 2011

กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยตัวแทน นายหน้า

 คำแนะนำ  ข้อสอบเป็นอัตนัยล้วน  มี  3  ข้อ

ข้อ  1  ก  มอบ  ข  ให้หาซื้อที่ดินเพื่อนำมาจัดสรรแบ่งขาย  ข  ซื้อที่ดินของตนเองโดย  ก  มิได้ยินยอมด้วย  เมื่อ  ข  ได้ที่ดินมาแล้วได้นำที่ดินมาจัดสรรแบ่งขาย  ขายดีจนหมดสิ้น  ก  ได้สมประโยชน์  ดังนี้  ให้ท่านวินิจฉัยว่า  ข  จะได้บำเหน็จหรือไม่อย่างไร  ให้ท่านวินิจฉัยโดยยกหลักกฎหมายประกอบมาให้ชัดแจ้ง

ธงคำตอบ

มาตรา  805  ตัวแทนนั้น  เมื่อไม่ได้รับความยินยอมของตัวการ  จะเข้าทำนิติกรรมอันใดในนามของตัวการทำกับตนเองในนามของตนเอง หรือในฐานเป็นตัวแทนของบุคคลภายนอกหาได้ไม่  เว้นแต่นิติกรรมนั้นมีเฉพาะแต่การชำระหนี้

มาตรา  818  การในหน้าที่ตัวแทนส่วนใดตัวแทนได้ทำมิชอบในส่วนนั้น  ท่านว่าตัวแทนไม่มีสิทธิจะได้บำเหน็จ

วินิจฉัย

ตามหลักมาตรา  805  ดังกล่าวนั้น  จะเห็นได้ว่าตัวแทนจะต้องทำการเพื่อตัวการแต่เพียงผู้เดียวเสมือนหนึ่งตัวการกระทำการนั้นด้วยตนเอง  ย่อมไม่นำเอาประโยชน์ผู้อื่นเข้ามาขัดกับประโยชน์ของตน  ดังนั้นจึงห้ามมิให้ตัวแทนทำนิติกรรมกับตัวการไม่ว่าจะทำในนามของตนเองหรือทำในฐานะเป็นตัวแทนของบุคคลภายนอก  แต่ทั้งนี้ก็มีข้อยกเว้นใน  2  กรณี  คือ

1       เมื่อได้รับความยินยอมจากตัวการ  หรือ

2       นิติกรรมนั้นมีเฉพาะแต่การชำระหนี้

ดังนั้น  หากตัวแทนกระทำการฝ่าฝืนมาตรา  805  ถือว่าตัวแทนกระทำโดยปราศจากอำนาจมิชอบด้วยการเป็นตัวแทน  สัญญาที่ตัวแทนทำกับบุคคลภายนอกจึงไม่ผูกพันตัวการ  และเป็นผลทำให้ตัวแทนขาดสิทธิที่จะได้รับบำเหน็จ  แม้จะมีข้อสัญญาหรือธรรมเนียมให้ตัวแทนได้รับบำเหน็จก็ตาม

ก  มอบหมายให้  ข  ไปซื้อที่ดินเพื่อนำมาจัดสรรแบ่งขาย  จะถือว่า  ก  ยินยอมให้  ข  ซื้อที่ดินของตนได้ด้วยนั้นหาได้ไม่  เมื่อข้อเท็จจริงปรากฏโดยชัดแจ้งว่า  ข  ซื้อที่ดินของตนโดย  ก  มิได้ยินยอมด้วย  จึงเป็นการที่  ข  ตัวแทนเข้าทำนิติกรรมในนามของตัวการทำกับตนเองในนามของตนเอง  อันเป็นการฝ่าฝืนข้อห้ามตามกฎหมาย  มาตรา  805  ถือว่าเป็นการอันมิชอบด้วยการเป็นตัวแทน  ในกรณีนี้  ข  จะไม่ได้รับบำเหน็จ  ตามมาตรา  818  ที่ว่าการใดที่ตัวแทนทำไม่ถูก  จะไม่ได้บำเหน็จ

แต่อย่างไรก็ตาม  เมื่อ  ข  ได้นำที่ดินที่ซื้อมาจากการฝ่าฝืนข้อห้ามตามมาตรา  805  มาจัดสรรแบ่งขาย  และขายจนหมด  ถือได้ว่า  ก  ตัวการได้สมประโยชน์  ในกรณีหลังนี้  ข  ทำชอบด้วยการเป็นตัวแทน  จึงมีสิทธิได้รับบำเหน็จ  ตามมาตรา  818

สรุป 

กรณีซื้อที่ดินโดยตัวการไม่ยินยอม  ข  ไม่มีสิทธิได้รับบำเหน็จตัวแทน

กรณีที่  ข  นำที่ดินมาจัดสรรแบ่งขายจนสมประโยชน์ตัวการ  ข  มีสิทธิได้รับบำเหน็จตัวแทน

ข้อ  2  นายหนึ่งเปิดร้านซื้อขายรถยนต์มือสองอยู่ที่ถนนรัชดา  นายสองมีรถยนต์ยี่ห้อ  TOYOTA  อยู่  1  คัน  ซึ่งใช้มาแล้วเป็นเวลา  10  ปี  นายสองต้องการขายรถยนต์คันดังกล่าวเพื่อซื้อรถยนต์คันใหม่  จึงได้นำรถยนต์ของตนไปฝากนายหนึ่งขายโดยกำหนดให้ขายในราคา  200,000  บาท  โดยตกลงกันว่าถ้าขายได้ตามราคาที่ตกลงกันนายสองจะให้ค่าตอบแทนแก่นายหนึ่งเป็นเงินจำนวน  20,000  บาท  และตกลงให้นายหนึ่งซื้อรถยนต์ยี่ห้อ  Honda  ซึ่งใช้งานมาแล้วประมาณ  3  ปี  ให้ตน  1  คันในราคา  450,000  บาท  และจะให้ค่าตอบแทนแก่นายหนึ่งจำนวน  20,000  บาทเช่นกัน  รวมเงินค่าตอบแทนทั้งซื้อและขายเป็นเงินจำนวน  40,000  บาท  ปรากฏว่านายหนึ่งได้ขายรถยนต์ของนายสองได้ในราคา  220,000  บาท  และได้ซื้อรถยนต์คันใหม่ให้แก่สองในราคา  400,000  เงินที่ขายรถยนต์คันดังกล่าวได้สูงกว่าที่นายสองกำหนด  20,000  บาท  และเงินที่ซื้อต่ำกว่าที่นายสองกำหนดจำนวน  50,000  บาท  นายหนึ่งได้ถือเอาเป็นประโยชน์ของตนทั้งหมด  ดังนี้  ให้ท่านวินิจฉัยว่าการกระทำของนายหนึ่งชอบด้วยกฎหมายหรือไม่  เพราะเหตุใด

ธงคำตอบ

มาตรา  840  ถ้าตัวแทนค้าต่างได้ทำการขายได้ราคาสูงกว่าที่ตัวการกำหนด  หรือทำการซื้อได้ราคาต่ำกว่าที่ตัวการกำหนดไซร้  ท่านว่าตัวแทนหาอาจจะถือเอาเป็นประโยชน์ของตนได้ไม่  ต้องคิดให้แก่ตัวการ

วินิจฉัย

ตัวแทนค้าต่างมีหน้าที่ต้องงคืนเงินหรือคืนประโยชน์ให้แก่ตัวการในกรณีดังต่อไปนี้

1       ได้ทำการขายทรัพย์สินได้ในราคาสูงกว่าที่ตัวการกำหนด

2       ได้ทำการซื้อทรัพย์สินได้ในราคาต่ำกว่าที่ตัวการกำหนดไว้

ดังนั้นตัวแทนจึงไม่อาจยึดถือเอาเงินในส่วนดังกล่าวไว้เป็นประโยชน์ต่อตนได้

นายสองได้ให้นายหนึ่งขายรถยนต์ของตนในราคา  200,000  บาท  แต่นายหนึ่งขายรถยนต์คันนั้นไปในราคา  220,000  บาท  นายหนึ่งจึงขายได้สูงกว่าราคาที่นายสองกำหนดไว้เป็นเงินจำนวน  20,000  บาท  และนายสองได้ให้นายหนึ่งซื้อรถยนต์คันใหม่ให้แก่ตน  1  คัน  ในราคา  450,000  บาท  แต่นายหนึ่งซื้อรถยนต์คันใหม่ได้ในราคา  400,000  บาท  ซึ่งต่ำกว่าราคาที่นายสองกำหนดไว้เป็นจำนวน  50,000 บาท  เงินที่เหลือจากการขายได้สูงกว่าและเงินที่เหลือจากการซื้อต่ำกว่ารวมเป็นเงิน  70,000  บาท  นายหนึ่งไม่มีสิทธิที่จะถือเอาเป็นประโยชน์แก่ตน  ต้องคิดคนเงินจำนวนดังกล่าวให้แก่นายสองตัวการทั้งหมดตามมาตรา  840  เมื่อปรากฏว่านายหนึ่งได้ถือเอาเงินจำนวน 70,000  บาท  เป็นของตนทั้งหมด  ดังนั้น  การกระทำของนายหนึ่งจึงไม่ชอบด้วยกฎหมาย

สรุป  การกระทำของนายหนึ่งไม่ชอบด้วยกฎหมาย  มาตรา  840

ข้อ  3  ก  มอบ  ข  ให้ขายที่ดินโดยตกลงว่าจะให้บำเหน็จ  ข  นำเสนอขาย  ค  ค  ตกลงซื้อเป็นเงิน  1,000,000  ล้านบาท  ก  โอนที่ดินให้  ค  เรียบร้อยแล้ว  หลังจากนั้น  ก  ได้จ่ายบำเหน็จนายหน้าให้  ข  ร้อยละ  2  ของยอดขายจริง  แต่  ข  ปฏิเสธโดยอ้างว่า  ก  ให้บำเหน็จนายหน้าน้อยเกินไป  ซึ่ง  ก  น่าจะต้องจ่ายร้อยละ  5  ของยอดขาย  สุดท้ายตกลงกันไม่ได้  ข  จึงฟ้องเรียกบำเหน็จร้อยละ  5 จาก  ก  ถ้าท่านเป็นศาล  ท่านจะสั่งให้  ก  จ่ายบำเหน็จนายหน้าให้กับ  ข  ร้อยละเท่าใดจึงจะถูกต้อง  (ให้ท่านตอบพร้อมยกหลักกฎหมายและหลักฎีกาประกอบด้วย)

ธงคำตอบ

มาตรา  846  วรรคสอง  ค่าบำเหน็จนั้นถ้ามิได้กำหนดจำนวนกันไว้  ท่านให้ถือว่าได้ตกลงกันเป็นจำนวนตามธรรมเนียม

วินิจฉัย

กรณีที่ได้มีการตกลงกันว่าจะให้บำเหน็จนายหน้า  แต่มิได้กำหนดจำนวนค่าบำเหน็จนายหน้ากันไว้  ตามมาตรา  846  วรรคสอง  ให้ถือว่าคู่สัญญาได้ตกลงกันเป็นจำนวนตามธรรมเนียมที่เคยมีบุคคลอื่นปฏิบัติกันมา  ดังนั้นค่าบำเหน็จนายหน้าที่คู่สัญญาตกลงกันเป็นพิเศษจะต้องกำหนดกันไว้โดยชัดแจ้ง  มิฉะนั้นจะต้องถือว่าตกลงกันเป็นจำนวนตามธรรมเนียม  ตามบทบัญญัติมาตรา  846  วรรคสอง

ทั้งนี้มีคำพิพากษาศาลฎีกาที่  3581/2526  วางหลักของจำนวนตามธรรมเนียม  ตามนัยมาตรา  846  วรรคสอง  ว่า  เมื่อไม่อาจฟังเป็นยุติได้ว่ามีการตกลงกำหนดค่าบำเหน็จนายหน้ากันไว้เท่าใดแน่นอน  จึงต้องถือเอาอัตราตามธรรมเนียมการซื้อขายทรัพย์สินต่างๆ  โดยทั่วไปแล้วหมายถึงร้อยละ  5  ของราคาที่ซื้อขายกันแท้จริง

ก  มอบหมายให้  ข  เป็นนายหน้าขายที่ดินโดยตกลงว่าจะให้บำเหน็จ  แต่ไม่ปรากฏข้อเท็จจริงว่ามีการกำหนดจำนวนค่าบำเหน็จนายหน้ากันไว้ว่าจะต้องจ่ายเท่าใด  จึงต้องถือว่าตกลงกันเป็นจำนวนตามธรรมเนียมตามมาตรา  846  วรรคสอง  ประกอบแนวคำพิพากษาศาลฎีกาข้างต้น  คือ  ต้องจ่ายบำเหน็จนายหน้าให้กับ  ข  ร้อยละ  5   ของราคาที่ขายกันจริง

การที่  ข  มาฟ้องเรียกบำเหน็จร้อยละ  5  จาก  ก  นั้น  ถ้าข้าพเจ้าเป็นศาล  จะสั่งให้  ก  จ่ายบำเหน็จนายหน้าให้กับ  ข  ร้อยละ  5  ของราคาที่ขายกันจริงตามที่  ข  ฟ้องจึงจะถูกต้อง

สรุป  ถ้าข้าพเจ้าเป็นศาล  จะสั่งให้  ก  จ่ายบำเหน็จนายหน้าร้อยละ  5  ของราคาที่ขายกันจริง 

การสอบไล่ภาคฤดูร้อน  ปีการศึกษา  2550

ข้อสอบกระบวนวิชา  LAW 2011 

กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยตัวแทน นายหน้า

คำแนะนำ  ข้อสอบเป็นอัตนัยล้วน  มี  3  ข้อ

ข้อ  1  ก  ต้องการเซ็นชื่อในใบมอบอำนาจให้ตัวแทนไปจำนอที่ดิน  โดยไม่กรอกข้อความลงในใบมอบอำนาจ

ข  ตัวแทนกรอกข้อความเองโดยกรอกข้อความว่า  นำที่ดินไปขายฝาก  ซึ่งเป็นการผิดวัตถุประสงค์ของ  ก  ตัวการ  ข  นำไปขายฝากให้  ค  และ  ค  รับซื้อฝากไว้โดยสุจริต  เมื่อ  ก  ทราบเรื่อง  ก  จึงฟ้องเพิกถอนสัญญาขายฝากนั้น  และฟ้อง  ข  ว่า  ข  ปลอมเอกสารและใช้เอกสารปลอม  ศาลพิพากษา ว่า  ข  ผิดตามที่  ก  ฟ้อง  ดังนี้ให้ท่านวินิจฉัยว่า

1)  การกระทำครั้งนี้ของ  ข  ผูกพัน  ก  ตัวการหรือไม่  ก  จะปฏิเสธความรับผิดต่อ  ค  ผู้ซึ่งรับซื้อฝากไว้โดยสุจริตได้หรือไม่

2)  เมื่อศาลพิพากษาว่า  ข  ผิดปลอมเอกสารและใช้เอกสารปลอม  ก  จะฟ้องเพิกถอนสัญญาที่  ข  ทำกับ  ค  ได้หรือไม่  เพราะเหตุใด

ธงคำตอบ

มาตรา  821  บุคคลผู้ใดเชิดบุคคลอีกคนหนึ่งออกแสดงเป็นตัวแทนของตนก็ดี  รู้แล้วย่อมให้บุคคลอีกคนหนึ่งเชิดตัวเขาเองออกแสดงเป็นตัวแทนของตนก็ดี  ท่านว่าบุคคลผู้นั้นจะต้องรับผิดต่อบุคคลภายนอกผู้สุจริตเสมือนว่าบุคคลอีกคนหนึ่งนั้นเป็นตัวแทนของตน

มาตรา  822  ถ้าตัวแทนทำการอันใดเกินอำนาจตัวแทน  แต่ทางปฏิบัติของตัวการทำให้บุคคลภายนอกมีมูลเหตุอันสมควรจะเชื่อว่าการอันนั้นอยู่ภายในขอบอำนาจของตัวแทน  ท่านให้ใช้บทบัญญัติมาตราก่อนนี้เป็นบทบังคับแล้วแต่กรณี

วินิจฉัย

1)  การที่  ก  ลงลายมือชื่อในใบมอบอำนาจให้ตัวแทนไปจำนองที่ดิน  โดยไม่กรอกข้อความลงในใบอำนาจ  เป็นการกระทำโดยประมาทเลินเล่อยอมเสี่ยงภัยในการกระทำของตนเองอย่างร้ายแรง  เมื่อ  ข  นำใบมอบอำนาจไปกรอกข้อความเป็นให้ขายฝาก  ซึ่งเป็นผิดวัตถุประสงค์ของ  ก  เป็นกรณีเข้าลักษณะความรับผิดของตัวการต่อบุคคลภายนอก  ตามมาตรา  822  ซึ่งเป็นเรื่องที่ตัวแทน  คือ  ข  ทำการเกินอำนาจตัวแทน  แต่ทางปฏิบัติของตัวการทำให้บุคคลภายนอกมีเหตุอันสมควรจะเชื่อว่า  การนั้นอยู่ภายในขอบอำนาจของตัวแทน  เมื่อข้อเท็จจริงปรากฏว่า  ค  รับซื้อฝากไว้โดยสุจริต   และเสียค่าตอบแทน  สัญญาขายฝากจึงผูกพันตัวการ  ก  ตัวการจึงต้องผูกพันรับผิดต่อ  ค  ซึ่งเป็นบุคคลภายนอกผู้สุจริต  จะปฏิเสธความรับผิดโดยอ้างเอาความประมาทเลินเล่อของตนมาเป็นเหตุให้พ้นความรับผิดไม่ได้  ตามมาตรา  822  ประกอบมาตรา  821

และในกรณีนี้  ก  เจ้าของที่ดิน  จะฟ้องขอให้เพิกถอนสัญญาขายฝากที่ดินหรือใช้สิทธิติดตามเอาที่ดินคืนด้วยเหตุผลว่า  ข  กระทำการเกินขอบอำนาจตัวแทนไม่ได้  ถือเป็นการใช้สิทธิโดยไม่สุจริต  ก  ไม่มีอำนาจฟ้อง  หากให้ฟ้องกันได้  ค  ผู้ซื้อโดยสุจริตจะเสียหายเป็นอย่างมาก  และความเสียหายนี้ก็เกิดจากความประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรงของ  ก  โดยตรง  จะนำหลักผู้รับโอนไม่มีสิทธิดีกว่าผู้โอนมาใช้ให้เกิดความเสียหายแก่  ค  ไม่ได้

 2)    เมื่อ  ค  รับซื้อฝากโดยสุจริตเสียค่าตอบแทน  โดยชอบด้วยกฎหมายแล้ว  แม้ว่า  ข  ผู้กรอกข้อความจะถูกศาลพิพากษาลงโทษในคดีอาญาฐานปลอมเอกสารและใช้เอกสารปลอม  ก  จะนำเหตุดังกล่าวนี้ไปฟ้องเพิกถอนสัญญาขายฝากระหว่าง  ข  กับ  ค  ผู้รับซื้อฝากโดยสุจริตไม่ได้  เพราะ  ค  ซึ่งเป็นบุคคลภายนอกได้กระทำไปโดยสุจริต  ไม่รู้เหตุของการทำนอกของอำนาจของตัวแทนแต่อย่างใด  สิทธิของ  ค  ย่อมไม่เสียไป  หากก  ต้องการได้ที่ดินคืน  ก็ต้องชำระสินไถ่ตามกฎหมาย

สรุป 

1)    การกระทำของ  ข  ผูกพัน  ก  และ  ก  จะปฏิเสธความรับผิดไม่ได้

2)    ก  จะฟ้องเพิกถอนสัญญาขายฝากที่  ข  ทำกับ  ค  ไม่ได้

ข้อ  2  ก  มอบ  ข  ให้เป็นตัวแทนไปฟ้องคดีพร้อมทั้งให้อำนาจในการถอนฟ้องและยอมความได้ด้วย  ระหว่างคดีอยู่ระหว่างพิจารณา  ก ได้ตายลง  ข  ไม่ทราบว่า  ก  ตาย  ข  ได้ทำสัญญายอมไปกับจำเลยทายาทของตัวการได้โต้แย้งว่า  ข  ไม่มีอำนาจทำสัญญายอมเพราะ  ก  ตาย  ทำให้สัญญาระงับแล้ว  ดังนี้  ข้ออ้างของทายาทฟังขึ้นหรือไม่  เพราะเหตุใดประการหนึ่ง

อีกประการหนึ่ง  เนื่องจากการตายของ  ก  ตัวการ  ทายาทได้บอกกล่าวแก่  ข  ว่า  ก  ได้ตายแล้ว  ข  ยังทำสัญญายอมความให้กับจำเลย  ดังนี้  ข  จะมีอำนาจทำสัญญายอมความหรือไม่  เพราะเหตุใด

ธงคำตอบ

มาตรา  826  วรรคสอง  อนึ่งสัญญาตัวแทนย่อมระงับสิ้นไป  เมื่อคู่สัญญาฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งตายหรือตกเป็นผู้ไร้ความสามารถหรือล้มละลาย เว้นแต่จะปรากฏว่าขัดกับข้อสัญญาหรือสภาพแห่งกิจการนั้น

มาตรา  830  อันเหตุที่จะทำให้สัญญาตัวแทนระงับสิ้นไปนั้นจะเกิดแต่ตัวการหรือตัวแทนก็ตาม  ท่านห้ามมิให้ยกขึ้นเป็นข้อต่อสู้คู่สัญญาอีกฝ่ายหนึ่ง  จนกว่าจะได้บอกกล่าวเหตุนั้นๆไปยังคู่สัญญาฝ่ายนั้นแล้ว  หรือจนกว่าคู่สัญญาฝ่ายนั้นจะได้ทราบเหตุแล้ว

วินิจฉัย

ประเด็นที่ต้องวินิจฉัยมีว่า  ข้ออ้างของทายาทของตัวการที่ว่า  ข  ไม่มีอำนาจทำสัญญายอมความนั้นฟังขึ้นหรือไม่  เห็นว่า  โดยหลักแล้วหากตัวการหรือตัวแทนฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งถึงแก่ความตาย  สัญญาตัวแทนย่อมระงับสิ้นไป  ตามมาตรา  826  วรรคสอง  เว้นเสียแต่ว่าจะได้มีการตกลงกันไว้เป็นอย่างอื่น  หรือโดยสภาพของงานนั้น  ความตายไม่มีผลต่อการงานที่จะกระทำต่อไปแต่อย่างใด

แต่อย่างไรก็ตาม  แม้สัญญาตัวแทนจะระงับลงแล้วก็ตาม  แต่จะมีผลต่ออีกฝ่ายหนึ่งเมื่อได้มีการบอกกล่าวให้ตัวแทนหรือตัวการทราบแล้วแต่กรณี  หรือจนกว่าตัวแทนหรือตัวการจะทราบเหตุนั้นแล้ว  ไม่เช่นนั้นแล้วการระงับของสัญญาตัวแทนจะยังไม่มีผลต่อคู่สัญญา  ต้องห้ามมิให้ยกขึ้นเป็นข้อต่อสู้คู่สัญญาอีกฝ่ายหนึ่ง  ดังนั้นกรณีตามอุทาหรณ์ประการแรกนั้น  ทายาทของตัวการจึงไม่สามารถยกเหตุแห่งความตายของ  ก  ตัวการมาต่อสู้  ข  ตัวแทนซึ่งทำสัญญายอมความไปกับจำเลยว่า  ข  ไม่มีอำนาจทำไม่ได้  เพราะ  ข  ไม่รู้เหตุการณ์ของ  ก  โดยสุจริต  ตามมาตรา  830  ประกอบมาตรา  826

ส่วนกรณีตามประการที่สองนั้น  ทายาทได้บอกกล่าวเหตุแห่งความตายของ  ก  ตัวการ  แก่  ข  ตัวแทนแล้ว  ข  ยังทำสัญญายอมความกับจำเลยต่อไปอีกถือว่า  ข  ไม่มีอำนาจทำได้  เพราะการตายของ  ก  ทำให้สัญญาระงับ  และ  ข  ได้รู้แล้วโดยการบอกกล่าวของทายาท ตามมาตรา  830  ประกอบมาตรา  826

สรุป  ประการแรก  ข้ออ้างของทายาทฟังไม่ขึ้น  ส่วนประการที่สอง  ข  ตัวแทนไม่มีอำนาจทำสัญญายอมความ

ข้อ  3  ในกรณีที่มีผู้ขายที่ดิน  และนายหน้า  มิได้ตกลงกันไว้เป็นพิเศษว่าจะจ่ายค่านายหน้ากันเท่าใด  และนายหน้าได้นำคดีมาฟ้องศาลเพื่อเรียกค่านายหน้า  ถ้าท่านเป็นศาล  ท่านจะพิจารณาตัดสินคดีนี้อย่างไร  จะนำหลักกฎหมายหลักใดมาเป็นหลักในการตัดสิน  การจ่ายบำเหน็จนายหน้า  (ให้ท่านตอบพร้อมยกหลักกฎหมายและหลักฎีกาประกอบในการตอบด้วย)

ธงคำตอบ

มาตรา  846  วรรคสอง  ค่าบำเหน็จนั้นถ้ามิได้กำหนดจำนวนกันไว้  ท่านให้ถือว่าได้ตกลงกันเป็นจำนวนตามธรรมเนียม

วินิจฉัย

ค่าบำเหน็จ  คือ  ค่าตอบแทนจากการเป็นนายหน้าที่ชี้ช่องให้บุคคลที่แต่งตั้งนายหน้าได้เข้าทำสัญญากับอีกฝ่ายหนึ่งโดยอ้อม  หรือได้จัดการให้บุคคลที่แต่งตั้งนายหน้าได้เข้าทำสัญญากับอีกฝ่ายหนึ่งได้สำเร็จโดยตรง  ค่าบำเหน็จนี้อาจเป็นเงิน  ที่ดิน  หรือทรัพย์สินอื่นก็ได้ อาจกำหนดบำเหน็จหรือค่าตอบแทนไว้หลายส่วนก็ได้

แต่อย่างไรก็ตาม  จะใช้ค่าบำเหน็จนายหน้าก็ต่อเมื่อได้มีการตกลงกันของคู่สัญญาแล้ว  จะเป็นการตกลงโดยตรงหรือโดยปริยายก็ได้  สำหรับจำนวนค่านายหน้าหรือบำเหน็จค่านายหน้านั้น  แยกพิจารณาเป็น  2  กรณี  คือ

1       ได้กำหนดจำนวนค่าบำเหน็จนายหน้าโดยชัดแจ้ง

2       ไม่ได้กำหนดจำนวนค่าบำเหน็จนายหน้าไว้

สำหรับกรณีที่ไม่ได้กำหนดจำนวนค่าบำเหน็จนายหน้ากันไว้  ตามมาตรา  846  วรรคสอง  ให้ถือว่าคู่สัญญาได้ตกลงกันเป็นจำนวนตามธรรมเนียมที่เคยมีบุคคลอื่นปฏิบัติกันมา  ดังนั้นค่าบำเหน็จนายหน้าที่คู่สัญญาตกลงกันเป็นพิเศษจะต้องกำหนดกันไว้โดยชัดแจ้ง  มิฉะนั้นจะต้องถือว่าตกลงกันเป็นจำนวนตามธรรมเนียมตามบทบัญญัติมาตรา  846  วรรคสอง

ทั้งนี้มีคำพิพากษาศาลฎีกาที่  3581/2526  วางหลักของจำนวนตามธรรมเนียม  ตามนัยมาตรา  846  วรรคสอง  ว่า  เมื่อไม่อาจฟังเป็นยุติได้ว่ามีการตกลงกำหนดค่าบำเหน็จนายหน้ากันไว้เท่าใดแน่นอน  จึงต้องถือเอาอัตราตามธรรมเนียมการซื้อขายทรัพย์สินต่างๆ  โดยทั่วไปแล้วหมายถึงร้อยละ  5  ของราคาที่ซื้อขายกันแท้จริง

สรุป  ถ้าข้าพเจ้าเป็นศาล  จะใช้หลักกฎหมายมาตรา  846  วรรคสอง  และคำพิพากษาศาลฎีกาที่  3581/2526  ที่ให้ถือเอาอัตราตามธรรมเนียม  คือ  ร้อยละ  5  ของราคาซื้อขายกันแท้จริง  มาเป็นแนวทางพิจารณา