การสอบไล่ภาค 1 ปีการศึกษา 2549
ข้อสอบกระบวนวิชา LAW3009 กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยมรดก
คำแนะนำ ข้อสอบเป็นอัตนัยล้วน มี 4 ข้อ (คะแนนเต็มข้อละ 25 คะแนน)
ข้อ 1 ดำเป็นหญิงหม้ายเพราะสามีประสบอุบัติเหตุตาย ดำมีน้องชายร่วมบิดามารดาหนึ่งคนคือ แดง และมีน้องสารร่วมมารดาอีกหนึ่งคนคือ ขาว ขาวเป็นนักธุรกิจชอบเดินทางไปต่างประเทศบ่อยๆในขณะที่ไปทำธุรกิจต่างประเทศก็ได้พบรักกับเหลือง ซึ่งเป็นนักธุรกิจเหมือนกันจึงได้แต่งงานกัน โดยจดทะเบียนถูกต้องตามกฎหมาย มีบุตร 1 คน คือ เขียว ขณะที่เขียวอายุได้ 5 ปีนั้น ขาวและเหลืองซึ่งเป็นบิดามารดาได้เดินทางไปต่างประเทศด้วยกันและประสบอุบัติเหตุเพราะเครื่องบินโดยสารตกเสียชีวิตทั้งคู่ ดำซึ่งเป็นป้าจึงได้เลี้ยงดูเขียวเหมือนเป็นลูกของตนเองและคิดว่าจะนำไปจดทะเบียนเป็นบุตรบุญธรรม แต่ปรากฏว่าดำประสบอุบัติเหตุเสียชีวิตเสียก่อน ดำตายลงมีทรัพย์มรดกคือมีที่ดินพร้อมบ้านราคา 6 ล้านบาท และเงินสดในธนาคารอีก 4 ล้านบาท โดยที่เธอไม่ได้ทำพินัยกรรมใดๆไว้ จงแบ่งมรดกของดำ
ธงคำตอบ
มาตรา 1620 วรรคแรก ถ้าผู้ใดตายโดยไม่ได้ทำพินัยกรรมไว้หรือทำพินัยกรรมไว้ แต่ไม่มีผลบังคับได้ ให้ปันทรัพย์มรดกทั้งหมดแก่ทายาทโดยธรรมของผู้ตายนั้นตามกฎหมาย
มาตรา 1629 ทายาทโดยธรรมมีหกลำดับเท่านั้น และภายใต้บังคับแห่งมาตรา 1630 วรรคสอง แต่ละลำดับมีสิทธิได้รับมรดกก่อนหลังดังต่อไปนี้ คือ
(4) พี่น้องร่วมบิดาหรือร่วมมารดาเดียวกัน
มาตรา 1633 ทายาทโดยธรรมในลำดับเดียวกันในลำดับหนึ่งๆ ที่ระบุไว้ในมาตรา 1629 นั้น ชอบที่จะได้รับส่วนแบ่งเท่ากัน ถ้าในลำดับหนึ่งมีทายาทโดยธรรมคนเดียว ทายาทโดนธรรมคนนั้นมีสิทธิได้รับส่วนแบ่งทั้งหมด
มาตรา 1639 ถ้าบุคคลใดซึ่งจะเป็นทายาทตามมาตรา 1629 (1) (3) (4) หรือ (6) ถึงแก่ความตาย หรือถูกจำกัดมิให้รับมรดกก่อนเจ้ามรดกตาย ถ้าบุคคลนั้นมีผู้สืบสันดานก็ให้ผู้สืบสันดานรับมรดกแทนที่ ถ้าผู้สืบสันดานคนใดของบุคคลนั้นถึงแก่ความตายหรือถูกกำจัดมิให้รับมรดกเช่นเดียวกัน ก็ให้ผู้สืบสันดานของผู้สืบสันดานนั้นรับมรดกแทนที่ และให้มีการรับมรดกแทนที่กันเฉพาะส่วนแบ่งของบุคคลเป็นรายๆสืบต่อกันเช่นนี้ไปจนหมดสาย
มาตรา 1642 การรับมรดกแทนที่กันนั้นให้ใช้บังคับแต่ในระหว่างทายาทโดยธรรม
มาตรา 1643 สิทธิที่จะรับมรดกแทนที่กันนั้นได้เฉพาะแก่ผู้สืบสันดานโดยตรง ผู้บุพการีหามีสิทธิดังนั้นไม่
วินิจฉัย
แดงและขาวถือเป็นทายาทโดยธรรมตามกฎหมายของดำ เมื่อดำตายมรดกจึงตกทอดแก่คนทั้งสองตามมาตรา 1620 วรรคแรก ประกอบกับมาตรา 1629(4)
แต่เนื่องจากขายได้ตายก่อนดำเจ้ามรดก และขาวมีเขียวซึ่งเป็นผู้สืบสันดานโดยตรงจึงสามารถรับมรดกแทนที่ขาวในมรดกของดำได้ตามมาตรา 1639 ประกอบมาตรา 1629(4) มาตรา 1642 และมาตรา 1643
อย่างไรก็ตาม แม้เขียวจะอยู่ในอุปการะของดำโดยการเลี้ยงดูและดำจะนำไปจดทะเบียนเป็นบุตรบุญธรรมแต่ก็ยังไม่ได้ดำเนินการจดทะเบียนแต่อย่างใด ดังนั้น เขียวจึงไม่ใช่ผู้สืบสันดานของดำ แต่เขียวก็เป็นผู้สืบสันดานโดยตรงของขาวจึงรับมรดกแทนที่ของขาวเพื่อรับมรดกของดำได้ โดยแบ่งกันกับแดงซึ่งเป็นลุงคนละครึ่งตามมาตรา 1633
สรุป มรดกของดำคือบ้านพร้อมที่ดินราคา 6 ล้านบาท และเงินในธนาคารอีก 4 ล้านบาท รวมเป็นเงิน 10 ล้านบาท จึงตกทอดแก่แดงและเขียวคนละ 5 ล้านบาท
ข้อ 2 นายเอกและนางโท เป็นสามีภริยาชอบด้วยกฎหมายมีบุตรด้วยกันสามคนคือ นายหนึ่ง นายสอง และนายสาม โดยนายหนึ่งได้สมรสกับนางแดงและมีบุตรด้วยกันหนึ่งคนคือ เด็กหญิงอ๋อย ส่วนนายสามได้สมรสกับนางส้มและมีบุตรด้วยกันหนึ่งคนชื่อ เด็กชายเปี๊ยก นายเอกมีมรดกอยู่จำนวน 4 ล้านบาท ได้ทำพินัยกรรมยกให้นายหนึ่งจำนวน 2 ล้านบาท และนายสามจำนวน 2 ล้านบาท เพราะเห็นว่าบุตรทั้งสองคนนั้นมีครอบครัวประกอบกับความรักหลาน ปรากฏว่านายหนึ่งได้ตายก่อนนายเอกหลังจากนั้นนายเอกได้ถึงแก่ความตาย นายสามเสียใจและสงสารมารดาของตนกับพี่จึงได้สละมรดกตามพินัยกรรมที่ตนได้รับนั้น ดังนี้ จงแบ่งมรดกของนายเอก
ธงคำตอบ
มาตรา 1608 วรรคท้าย แต่เมื่อบุคลใดได้ทำพินัยกรรมจำหน่ายทรัพย์มรดกเสียทั้งหมดแล้ว ให้ถือว่าบรรดาทายาทโดยธรรมผู้ที่มิได้รับประโยชน์จากพินัยกรรมเป็นผู้ถูกตัดมิให้รับมรดก
มาตรา 1617 ผู้รับพินัยกรรมคนใดสละมรดก ผู้นั้นรวมตลอดทั้งผู้สืบสันดานไม่มีสิทธิจะรับมรดกที่ได้สละแล้วนั้น
มาตรา 1618 ถ้าทายาทโดยธรรมผู้ที่ได้สละมรดกไม่มีผู้สืบสันดานที่จะรับมรดกได้ หรือผู้รับพินัยกรรมได้สละมรดก ให้ปันส่วนแบ่งของผู้ที่ได้สละมรดกนั้นๆ แก่ทายาทอื่นของเจ้ามรดกต่อไป
มาตรา 1620 วรรคสอง ถ้าผู้ใดตายโดยได้ทำพินัยกรรมไว้ แต่พินัยกรรมนั้นจำหน่ายทรัพย์หรือมีผลบังคับได้แต่เพียงบางส่วนแห่งทรัพย์มรดก ให้ปันส่วนที่มิได้จำหน่ายโดยพินัยกรรม หรือส่วนที่พินัยกรรมไม่มีผลบังคับให้แก่ทายาทโดยธรรมตามกฎหมาย
มาตรา 1629 ทายาทโดยธรรมมีหกลำดับเท่านั้น และภายใต้บังคับแห่งมาตรา 1630 วรรคสอง แต่ละลำดับมีสิทธิได้รับมรดกก่อนหลังดังต่อไปนี้ คือ
(1) ผู้สืบสันดาน
คู่สมรสที่ยังมีชีวิตอยู่นั้นก็เป็นทายาทโดยธรรม ภายใต้บังคับของบทบัญญัติพิเศษแห่งมาตรา 1635
มาตรา 1633 ทายาทโดยธรรมในลำดับเดียวกันในลำดับหนึ่งๆ ที่ระบุไว้ในมาตรา 1629 นั้น ชอบที่จะได้รับส่วนแบ่งเท่ากัน ถ้าในลำดับหนึ่งมีทายาทโดยธรรมคนเดียว ทายาทโดนธรรมคนนั้นมีสิทธิได้รับส่วนแบ่งทั้งหมด
มาตรา 1635 ลำดับและส่วนแบ่งของคู่สมรสที่ยังมีชีวิตอยู่ในการรับมรดกของผู้ตายนั้น ให้เป็นไปดังต่อไปนี้
(1) ถ้ามีทายาทตามมาตรา 1629(1) ซึ่งมีชีวิตอยู่หรือมีผู้รับมรดกแทนที่แล้วแต่กรณี คู่สมรสที่ยังมีชีวิตอยู่นั้น มีสิทธิได้ส่วนแบ่งเสมือนหนึ่งว่าตนเป็นทายาทชั้นบุตร
มาตรา 1639 ถ้าบุคคลใดซึ่งจะเป็นทายาทตามมาตรา 1629 (1) (3) (4) หรือ (6) ถึงแก่ความตาย หรือถูกจำกัดมิให้รับมรดกก่อนเจ้ามรดกตาย ถ้าบุคคลนั้นมีผู้สืบสันดานก็ให้ผู้สืบสันดานรับมรดกแทนที่ ถ้าผู้สืบสันดานคนใดของบุคคลนั้นถึงแก่ความตายหรือถูกกำจัดมิให้รับมรดกเช่นเดียวกัน ก็ให้ผู้สืบสันดานของผู้สืบสันดานนั้นรับมรดกแทนที่ และให้มีการรับมรดกแทนที่กันเฉพาะส่วนแบ่งของบุคคลเป็นรายๆสืบต่อกันเช่นนี้ไปจนหมดสาย
มาตรา 1642 การรับมรดกแทนที่กันนั้นให้ใช้บังคับแต่ในระหว่างทายาทโดยธรรม
มาตรา 1643 สิทธิที่จะรับมรดกแทนที่กันนั้นได้เฉพาะแก่ผู้สืบสันดานโดยตรง ผู้บุพการีหามีสิทธิดังนั้นไม่
มาตรา 1698 ข้อกำหนดพินัยกรรมนั้น ย่อมตกไป
(1) เมื่อผู้รับพินัยกรรมตายก่อนผู้ทำพินัยกรรม
(3) เมื่อผู้รับพินัยกรรมบอกสละพินัยกรรม
มาตรา 1699 ถ้าพินัยกรรม หรือข้อกำหนดในพินัยกรรมเกี่ยวกับทรัพย์สินรายใดเป็นอันไร้ผลด้วยประการใดๆ ทรัพย์สินรายนั้นตกทอดแก่ทายาทโดยธรรมหรือได้แก่แผ่นดินแล้วแต่กรณี
วินิจฉัย
นายเอกเจ้ามรดกมีมรดกอยู่จำนวน 4 ล้านบาท ได้ทำพินัยกรรมยกให้บุตรของตนคือนายหนึ่ง 2 ล้านบาท และนายสาม 2 ล้านบาท ดังนั้นนายสองซึ่งเป็นบุตรอีกคนหนึ่งและนางโทภริยาจึงถือว่าเป็นผู้ถูกตัดมิให้รับมรดกของนายเอกโดยปริยายด้วยการที่เจ้ามรดกจำหน่ายทรัพย์มรดกหมดตามมาตรา 1608 วรรคท้าย นายหนึ่งผู้รับพินัยกรรมได้ตายก่อนนายเอกผู้ทำพินัยกรรม ฉะนั้นข้อกำหนดตามพินัยกรรมจึงตกไปตามมาตรา 1698(1) จำนวน 2 ล้านบาทตามพินัยกรรมจึงกลับคืนสู่กองมรดก และกลายเป็นทรัพย์มรดกนอกพินัยกรรม ซึ่งจะต้องแบ่งปันให้แก่ทายาทโดยธรรมของเจ้ามรดกต่อไปตามมาตรา 1699 และมาตรา 1620 ปรากฏว่าหลังจากนายเอกเจ้ามรดกตายแล้ว นายสามผู้รับพินัยกรรมได้สละมรดกตามพินัยกรรมจำนวน 2 ล้านบาท เป็นเหตุให้ข้อกำหนดตามพินัยกรรมเป็นอันตกไปเช่นกันตามมาตรา 1698(3) ซึ่งจำนวนเงินตามพินัยกรรมที่นายสามสละนั้นจะกลับคืนสู่กองมรดกเพื่อแบ่งปันแก่ทายาทโดยธรรมของนายเอกตามมาตรา 1618 มาตรา 1699 และมาตรา 1620 วรรคสอง และเด็กชายเปี๊ยกผู้สืบสันดานของนายสามจะสืบมรดกที่นายสามผู้รับพินัยกรรมสละไปไม่ได้ตามมาตรา 1617
ดังนั้น มรดกของนายเอกจำนวน 4 ล้านบาท จะตกทอดได้แก่บุคคลใดบ้างสามารถพิจารณาได้ดังนี้
1 นางโทในฐานะคู่สมรสที่ชอบด้วยกฎหมายตามมาตรา 1629 วรรคท้าย
2 เด็กหญิงอ๋อยในฐานะผู้รับมรดกแทนที่นายหนึ่งบิดาของตนตามมาตรา 1629(1) มาตรา 1639 มาตรา 1642 และมาตรา 1643
3 นายสองและนายสามในฐานะผู้สืบสันดานอันเป็นทายาทโดยธรรมลำดับที่ 1 ตามมาตรา 1629(1)
ทั้งนี้ ในการแบ่งมรดก นางโทจะได้รับส่วนแบ่งจำนวน 1 ล้านบาท เสมือนหนึ่งเป็นทายาทชั้นบุตรตามมาตรา 1635(1) เด็กหญิงอ๋อยจะได้รับมรดกแทนที่นายหนึ่งจำนวน 1 ล้านบาท นายสองและนายสามจะได้รับส่วนแบ่งคนละ 1 ล้านบาทในฐานะทายาทโดยธรรมลำดับเดียวกันย่อมได้รับส่วนแบ่งมรดกเท่ากันตามมาตรา 1633
สรุป มรดกของนายเอกจำนวน 4 ล้านบาท สามารถแบ่งได้ดังนี้
นางโท จำนวน 1 ล้านบาท
เด็กหญิงอ๋อย จำนวน 1 ล้านบาท
นายสอง จำนวน 1 ล้านบาท
นายสาม จำนวน 1 ล้านบาท
นางแดงและนางส้ม ไม่ได้รับมรดกเพราะเป็นลูกสะใภ้ไม่ใช่ทายาทโดยธรรม
เด็กชายเปี๊ยก ไม่สามารถสืบมรดกได้เพราะนายสามบิดาได้สละมรดกในฐานะผู้รับพินัยกรรม
ข้อ 3 นางส้มและนายขนุน เป็นบุตรที่เกิดจากการอยู่กินร่วมกันฉันสามีภริยาของนายมะยม และ น.ส.มังคุด โดยนายมะยมได้ให้นางส้มใช้นามสกุลตนเอง ส่วนนายขนุนใช้นามสกุล น.ส.มังคุด เพราะนายมะยมได้ไปจดทะเบียนสมรสกับนางมะนาวจึงไม่ได้มาสนใจ น.ส.มังคุดและบุตรทั้งสองอีก เมื่อนายมะไฟบิดาโดยชอบด้วยกฎหมายของนายมะยมทราบเรื่องทั้งหมด ก็ได้ทำพินัยกรรมยกบ้านราคา 3,000,000 บาท ให้นางส้ม และยกรถยนต์มูลค่า 4,500,000 บาท ให้นายขนุน ส่วนนางส้มจดทะเบียนสมรสกับนายองุ่น มีบุตรชื่อ นายมะม่วง แต่นางส้มมีปากเสียงกันบ่อยกับนายองุ่นจึงแยกกันอยู่ แต่นายขนุนได้จดทะเบียนรับนายละมุดเป็นบุตรบุญธรรม ปรากฏว่านายมะไฟ นางส้ม นายขนุน และนายมะยมเดินทางไปเที่ยวจังหวัดพิษณุโลก ทั้งหมดได้ประสบอุบัติเหตุจมน้ำ ทำให้นางส้มและนายมะยมถึงแก่ความตายในทันที ส่วนนายมะไฟและนายขนุนถูกนำตัวส่งโรงพยาบาล เมื่อนายมะไฟรู้สึกตัวและทราบข่าวว่านางส้มและนายมะยมถึงแก่ความตายก็เสียใจมากและถึงแก่ความตาย ส่วนนายขนุนได้ถึงแก่ความตายในเวลาต่อมา ถ้าหากว่านายมะไฟยังมีนางสาวมะเฟืองเป็นบุตรบุญธรรมอีกคนหนึ่ง จงแบ่งมรดกนายมะไฟ
ธงคำตอบ
มาตรา 1608 วรรคท้าย แต่เมื่อบุคลใดได้ทำพินัยกรรมจำหน่ายทรัพย์มรดกเสียทั้งหมดแล้ว ให้ถือว่าบรรดาทายาทโดยธรรมผู้ที่มิได้รับประโยชน์จากพินัยกรรมเป็นผู้ถูกตัดมิให้รับมรดก
มาตรา 1620 วรรคสอง ถ้าผู้ใดตายโดยได้ทำพินัยกรรมไว้ แต่พินัยกรรมนั้นจำหน่ายทรัพย์หรือมีผลบังคับได้แต่เพียงบางส่วนแห่งทรัพย์มรดก ให้ปันส่วนที่มิได้จำหน่ายโดยพินัยกรรม หรือส่วนที่พินัยกรรมไม่มีผลบังคับให้แก่ทายาทโดยธรรมตามกฎหมาย
มาตรา 1627 บุตรนอกกฎหมายที่บิดาได้รับรองแล้วและบุตรบุญธรรมนั้น ให้ถือว่าเป็นผู้สืบสันดานเหมือนกับบุตรที่ชอบด้วยกฎหมายตามความหมายแห่งประมวลกฎหมายนี้
มาตรา 1629 ทายาทโดยธรรมมีหกลำดับเท่านั้น และภายใต้บังคับแห่งมาตรา 1630 วรรคสอง แต่ละลำดับมีสิทธิได้รับมรดกก่อนหลังดังต่อไปนี้ คือ
(1) ผู้สืบสันดาน
คู่สมรสที่ยังมีชีวิตอยู่นั้นก็เป็นทายาทโดยธรรม ภายใต้บังคับของบทบัญญัติพิเศษแห่งมาตรา 1635
มาตรา 1633 ทายาทโดยธรรมในลำดับเดียวกันในลำดับหนึ่งๆ ที่ระบุไว้ในมาตรา 1629 นั้น ชอบที่จะได้รับส่วนแบ่งเท่ากัน ถ้าในลำดับหนึ่งมีทายาทโดยธรรมคนเดียว ทายาทโดนธรรมคนนั้นมีสิทธิได้รับส่วนแบ่งทั้งหมด
มาตรา 1639 ถ้าบุคคลใดซึ่งจะเป็นทายาทตามมาตรา 1629 (1) (3) (4) หรือ (6) ถึงแก่ความตาย หรือถูกจำกัดมิให้รับมรดกก่อนเจ้ามรดกตาย ถ้าบุคคลนั้นมีผู้สืบสันดานก็ให้ผู้สืบสันดานรับมรดกแทนที่ ถ้าผู้สืบสันดานคนใดของบุคคลนั้นถึงแก่ความตายหรือถูกกำจัดมิให้รับมรดกเช่นเดียวกัน ก็ให้ผู้สืบสันดานของผู้สืบสันดานนั้นรับมรดกแทนที่ และให้มีการรับมรดกแทนที่กันเฉพาะส่วนแบ่งของบุคคลเป็นรายๆสืบต่อกันเช่นนี้ไปจนหมดสาย
มาตรา 1643 สิทธิที่จะรับมรดกแทนที่กันนั้นได้เฉพาะแก่ผู้สืบสันดานโดยตรง ผู้บุพการีหามีสิทธิดังนั้นไม่
มาตรา 1698 ข้อกำหนดพินัยกรรมนั้น ย่อมตกไป
(1) เมื่อผู้รับพินัยกรรมตายก่อนผู้ทำพินัยกรรม
มาตรา 1699 ถ้าพินัยกรรม หรือข้อกำหนดในพินัยกรรมเกี่ยวกับทรัพย์สินรายใดเป็นอันไร้ผลด้วยประการใดๆ ทรัพย์สินรายนั้นตกทอดแก่ทายาทโดยธรรมหรือได้แก่แผ่นดินแล้วแต่กรณี
วินิจฉัย
การที่นายมะยมอยู่กินร่วมกันฉันสามีภริยาโดยมิได้จดทะเบียนสมรสกับ น.ส.มังคุด มีบุตร 2 คน ชื่อนางส้มซึ่งนายมะยมให้ใช้นามสกุล ถือว่านางส้มเป็นบุตรนอกกฎหมายที่บิดารับรองโดยพฤติการณ์ตามมาตรา 1627 จึงมีฐานะเป็นผู้สืบสันดานของนายมะยม และยังมีนายขนุนเป็นบุตรนอกกฎหมายอีกคน แต่นายมะยมก็มิได้ให้การรับรองแต่อย่างใด ดังนั้นนายขนุนจึงยังไม่มีฐานะเป็นผู้สืบสันดานของนายมะยม
เมื่อนายมะยมไปจดทะเบียนสมรสกับนางมะนาวแต่ไม่มีบุตรด้วยกันและไม่ได้มาสนใจ น.ส.มังคุดและบุตรอีกเลย เป็นเหตุให้นายมะไฟบิดาโดยชอบด้วยกฎหมายของนายมะยมได้ทำพินัยกรรมยกทรัพย์มรดกให้แก่นายขนุนได้รถยนต์ (4,500,000 บาท) นางส้มได้บ้าน (3,000,000 บาท) เป็นกรณีที่นายมะไฟทำพินัยกรรมจำหน่ายทรัพย์มรดกหมดทำให้นายมะยมซึ่งเป็นผู้สืบสันดานเป็นทายาทโดยธรรมตามมาตรา 1629(1) ไม่ได้รับประโยชน์ตามพินัยกรรม จึงเป็นผู้ถูกตัดมิให้ได้รับมรดกโดยปริยายตามมาตรา 1608 วรรคท้าย
เมื่อข้อเท็จจริงปรากฏว่า นางส้ม นายมะยม นายขนุน นายมะไฟ เดินทางไปพิษณุโลกและประสบอุบัติเหตุ นางส้มและนายมะยมจมน้ำตายทันที ดังนั้น ข้อกำหนดพินัยกรรมในส่วนของบ้านที่นายมะไฟทำพินัยกรรมยกให้นางส้มจึงเป็นอันตกไปตามมาตรา 1698(1) เพราะนางส้มผู้รับพินัยกรรมถึงแก่ความตายก่อนนายมะไฟผู้ทำพินัยกรรม จึงต้องปันทรัพย์มรดกในบ้าน 3,000,000 บาทนี้แก่ทายาทโดยธรรมของนายมะไฟเจ้ามรดกต่อไปตามมาตรา 1699 และมาตรา 1620 วรรคสอง
เมื่อนายมะไฟเจ้ามรดกถึงแก่ความตายโดยมีการทำพินัยกรรมในรถยนต์ (4,500,000 บาท) ให้แก่นายขนุน ซึ่งในขณะที่นายมะไฟตาย นายขนุนผู้รับพินัยกรรมยังมีชีวิตอยู่ ดังนั้น ข้อกำหนดพินัยกรรมในส่วนของรถยนต์ยังมีผลใช้บังคับอยู่รถยนต์จึงตกได้แก่นายขนุนทันที เพราะการตกทอดแห่งทรัพย์มรดกไม่ต้องแสดงเจตนาเข้ารับเอา แต่เป็นไปโดยผลของกฎหมาย
ส่วนทรัพย์มรดกบ้านราคา 3,000,000 บาทนี้ ต้องนำไปแบ่งแก่ทายาทโดยธรรมของนายมะไฟซึ่งนายมะไฟมีนายมะยมเป็นบุตรโดยชอบด้วยกฎหมายของนางสาวมะเฟืองเป็นบุตรบุญธรรม ซึ่งทั้งสองมีฐานะเป็นผู้สืบสันดานในชั้นเดียวกันและมีสิทธิได้รับส่วนแบ่งเท่ากันคนละ 1,500,000 บาท ตามมาตรา 1627 มาตรา 1629(1) และมาตรา 1633 ปรากฏว่านายมะยมทายาทตามมาตรา 1629(1) ถึงแก่ความตายไปก่อนนายมะไฟเจ้ามรดก โดยมีนางส้มเป็นผู้สืบสันดานของนายมะยม แต่นางส้มได้ตายไปก่อนเช่นกัน แต่นางส้มยังมีนายมะม่วงเป็นผู้สืบสันดานโดยตรง ดังนั้นในส่วนแบ่ง 1,500,000 บาทนี้ นายมะม่วงจึงมีสิทธิในการรับมรดกแทนที่นายมะยมได้ตามมาตรา 1639 และมาตรา 1643 ส่วนนางมะนาวภริยานายมะยมไม่มีสิทธิรับมรดกแทนที่นายมะยมเพราะไม่ใช่ผู้สืบสันดาน
สรุป
1 นายขนุน รับมรดกในฐานะผู้รับพินัยกรรมในรถยนต์ 4,500,000 บาท (แม้ว่าในเวลาต่อมานายขนุนจะถึงแก่ความตายก็ตาม แต่ตายภายหลังเจ้ามรดกตายแล้ว)
2 ทรัพย์มรดกที่เป็นบ้าน 3,000,000 บาท ตกได้แก่
1) น.ส.มะเฟือง เป็นบุตรบุญธรรมของนายมะไฟ ได้ 1,500,000 บาท
2) นายมะม่วง ในฐานะรับมรดกแทนที่นายมะยม ได้ 1,500,000 บาท
ข้อ 4 นายเอกมีบุตร 2 คน คือ นายหนึ่ง นายสอง และยังมีบุตรบุญธรรมชื่อนายสาม นายเอกทำพินัยกรรมยกทรัพย์มรดกเป็นเงินสด 3 ล้านบาท ให้นายสองแต่เพียงผู้เดียว เมื่อนายหนึ่งทราบเรื่องจึงใช้ปืนขู่บังคับให้นายเอกทำพินัยกรรมบกเงินครึ่งหนึ่งให้นายขันบุตรบุญธรรมของนายหนึ่ง แต่นายเอกไม่ยอมจึงขัดขืนใช้ปืนของตนเองยิงป้องกันตัว เป็นเหตุให้นายหนึ่งบาดเจ็บสาหัสเข้ารักษาตัวอยู่ที่โรงพยาบาล ซึ่งในขณะที่นายหนึ่งก่อเหตุนายสองและนายสามเห็นเหตุการณ์ นายสองจึงได้ทำหนังสือสละมรดกมอบไว้แก่ผู้อำนวยการเขตบางซื่อโดยไม่ขอรับมรดกตามพินัยกรรม ส่วนนายสามไปเที่ยวสุโขทัยก็ประสบอุบัติเหตุจมน้ำตาย นายโทบุตรโดยชอบด้วยกฎหมายของนายสามได้เดินทางไปรับศพนายสามกลับมาบำเพ็ญกุศลที่กรุงเทพฯ เมื่อนายเอกทราบข่าวการตายของนายสามจึงเศร้าใจและถึงแก่ความตายในเวลาต่อมา จงแบ่งมรดกของนายเอก
ธงคำตอบ
มาตรา 1606 บุคคลดังต่อไปนี้ต้องถูกกำจัดมิให้รับมรดกฐานเป็นผู้ไม่สมควร คือ
(3) ผู้ที่รู้แล้วว่าเจ้ามรดกถูกฆ่าโดยเจตนาแต่มิได้นำข้อความนั้นขึ้นร้องเรียนเพื่อเป็นทางที่จะเอาตัวผู้กระทำผิดมาลงโทษ แต่ข้อนี้มิให้ใช้บังคับถ้าบุคคลนั้นมีอายุยังไม่ครบสิบหกปีบริบูรณ์ หรือเป็นคนวิกลจริตไม่สามารถรู้ผิดชอบหรือถ้าผู้ที่ฆ่านั้นเป็นสามีภริยาหรือผู้บุพการีหรือผู้สืบสันดานของตนโดยตรง
(4) ผู้ที่ฉ้อฉลหรือข่มขู่ให้เจ้ามรดกทำ หรือเพิกถอน หรือเปลี่ยนแปลงพินัยกรรมแต่บางส่วนหรือทั้งหมดซึ่งเกี่ยวกับทรัพย์มรดกหรือไม่ให้กระทำการดังกล่าวนั้น
มาตรา 1608 วรรคท้าย แต่เมื่อบุคลใดได้ทำพินัยกรรมจำหน่ายทรัพย์มรดกเสียทั้งหมดแล้ว ให้ถือว่าบรรดาทายาทโดยธรรมผู้ที่มิได้รับประโยชน์จากพินัยกรรมเป็นผู้ถูกตัดมิให้รับมรดก
มาตรา 1612 การสละมรดกนั้น ต้องแสดงเจตนาชัดแจ้งเป็นหนังสือมอบไว้แก่พนักงานเจ้าหน้าที่หรือทำเป็นสัญญาประนีประนอมยอมความ
มาตรา 1619 ผู้ใดจะสละหรือจำหน่ายจ่ายโอนโดยประการใด ซึ่งสิทธิอันหากจะมีในภายหน้าในการสืบมรดกผู้ที่ยังมีชีวิตอยู่นั้นไม่ได้
วินิจฉัย
การที่นายเอกทำพินัยกรรมยกทรัพย์มรดกทั้งหมด 3,000,000 บาทให้แก่นายสองเพียงผู้เดียว ทำให้นายหนึ่งบุตรโดยชอบด้วยกฎหมายและนายสามบุตรบุญธรรมของนายเอกเป็นผู้ไม่ได้รับประโยชน์ตามพินัยกรรม ถือว่านายหนึ่งและนายสามถูกตัดมิให้ได้รับมรดกโดยปริยายตามมาตรา 1608 วรรคท้าย
เมื่อนายหนึ่งทราบเรื่องพินัยกรรม ก็ได้ใช้ปืนขู่บังคับให้นายเอกเจ้ามรดกทำพินัยกรรมยกมรดกให้นายขันบุตรบุญธรรมของนายหนึ่งเป็นเงิน 1,500,000 บาท (ครึ่งหนึ่ง) ดังนั้นนายหนึ่งจึงถูกกำจัดมิให้ได้รับมรดกฐานเป็นผู้ไม่สมควรตามมาตรา 1606(4) ซึ่งเป็นการถูกกำจัดก่อนเจ้ามรดกตาย
แต่ปรากฏว่า นายเอกได้ใช้ปืนยิงไปที่นายหนึ่งเป็นการป้องกันตัว ทำให้นายหนึ่งได้รับบาดเจ็บสาหัส ในขณะเกิดเหตุตั้งแต่แรกนายสองและนายสามเห็นเหตุการณ์ แต่มิได้ไปร้องเรียนเพื่อนำตัวนายหนึ่งมาลงโทษ แต่นายสองและนายสามก็ไม่ถูกกำจัดมิให้ได้รับมรดก เพราะในการนี้นายเอกเจ้ามรดกยังไม่ได้ถูกนายหนึ่งฆ่าตาย ทั้งสองคนนี้จึงไม่ถูกกำจัดฐานเป็นผู้ไม่สมควรตามมาตรา 1606(3)
การที่นายสองทำหนังสือแสดงเจตนาสละมรดกตามพินัยกรรมเป็นการแสดงเจตนาจำหน่ายสิทธิที่อาจเกิดมีขึ้นในอนาคต ซึ่งการสละมรดกจึงไม่มีผลใช้บังคับ แม้จะทำเป็นหนังสือมละมรดกมอบไว้แก่ผู้อำนวยการเขตบางซื่อก็ตาม ตามมาตรา 1612 ประกอบมาตรา 1619 เพราะนายสองทำการสละมรดกก่อนนายเอกเจ้ามรดกถึงแก่ความตาย ดังนั้นนายสองจึงยังมีสิทธิรับมรดกตามพินัยกรรมได้อยู่
สรุป นายสองเป็นผู้รับมรดกตามพินัยกรรม จำนวน 3,000,000 บาท
