การสอบไล่ภาค 2 ปีการศึกษา 2549
ข้อสอบกระบวนวิชา LAW2004 กฎหมายรัฐธรรมนูญและสถาบันการเมือง
คำแนะนำ ข้อสอบเป็นอัตนัยล้วนมี 4 ข้อ ข้อละ 25 คะแนน
ข้อ 1 ให้อธิบายถึงหลักการของรูปแบบการปกครองในระบบรัฐสภา ระบบประธานาธิบดี และระบบกึ่งประธานาธิบดี มาตามที่เข้าใจ
ธงคำตอบ
รูปการปกครองในระบบรัฐสภาเป็นรูปการปกครองที่การจัดตั้งองค์กรในการใช้อำนาจรัฐ มีมาตรการในการถ่วงดุลอำนาจซึ่งกันและกันระหว่างฝ่ายนิติบัญญัติและฝ่ายบริหาร ให้องค์กรดังกล่าวสามารถมีปฏิสัมพันธ์และสามารถใช้มาตรการในการล้มล้างซึ่งกันและกัน ดังเช่น การขอเปิดอภิปรายเพื่อลงมติไม่ไว้วางใจฝ่ายบริหารโดยฝ่ายนิติบัญญัติและการประกาศยุบสภาผู้แทนราษฎรโดยฝ่ายบริหาร
ตัวอย่างการปกครองในระบบรัฐสภาที่เห็นได้ชัดเจน คือ ระบบการปกครองของประเทศอังกฤษ และระบบการปกครองของไทยตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ ฉบับปีพุทธศักราช 2540
– รูปการปกครองในระบบประธานาธิบดีจะมีการกำหนดให้มีการแบ่งแยกอำนาจออกจากกันให้เป็นอิสระมากที่สุด เป็นการแบ่งแยกอำนาจแบบค่อนข้างเด็ดขาด ทั้งฝ่ายนิติบัญญัติและฝ่ายบริหารต่างก็ไม่มีอำนาจล้มล้างซึ่งกันและกัน ฝ่ายนิติบัญญัติไม่มีอำนาจในการขอเปิดอภิปรายฝ่ายบริหารและทางฝ่ายบริหารก็ไม่มีอำนาจในการประกาศยุบสภาผู้แทนราษฎร ดังเช่น รูปการปกครองของสหรัฐอเมริกา
– ส่วนรูปการปกครองในระบบกึ่งรัฐสภา กึ่งประธานาธิบดี เป็นรูปการปกครองที่นำเอาหลักการของระบบรัฐสภาและระบบประธานาธิบดีมาใช้ร่วมกัน มีการนำเอามาตรการในการเปิดอภิปรายไม่ไว้วางใจฝ่ายบริหารมาใช้ในส่วนของคณะรัฐมนตรี แต่สภาผู้แทนไม่สามารถเปิดอภิปรายตัวประธานาธิบดีเหมือนกับระบบประธานาธิบดีของสหรัฐอเมริกา ในขณะเดียวกันประธานาธิบดีในระบบกึ่งรัฐสภา กึ่งประธานาธิบดี จะมีอำนาจในการประกาศยุบสภาผู้แทนราษฎร ดังเช่น ตัวอย่างของประเทศฝรั่งเศส เป็นต้น
ข้อ 2 ทฤษฎีว่าด้วยอำนาจอธิปไตยเป็นของประชาชน มีความหมายอย่างไรตามแนวคิดของรุสโซ และก่อให้เกิดผลในทางกฎหมายรัฐธรรมนูญอย่างไร การที่ประเทศไทยมีการปฏิวัติรัฐประหารถือเป็นการกระทำที่ขัดต่อหลักหรือทฤษฎีดังกล่าวหรือไม่อย่างไร ขอให้อธิบาย
ธงคำตอบ
รุสโซได้ชี้แนวทางเกี่ยวกับอำนาจอธิปไตยเป็นของประชาชนไว้ในวรรณกรรมเรื่อง “สัญญาประชาคม” ว่าอำนาจอธิปไตยเป็นอำนาจศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งมีอยู่ในตัวมนุษย์ทุกคน สมมุติว่าในรัฐหนึ่งมีประชาชน 10,000 คน อำนาจอธิปไตยก็มีอยู่ในตัวประชาชนทั้ง 10,000 คนนั้น ราษฎรแต่ละคนมีส่วนเป็นเจ้าของอำนาจอธิปไตย 1 ใน 10,000 ส่วน อันประกอบเป็นชาติหรือรัฐ ตามความคิดของรุสโซประชาชนจะต้องได้รับประโยชน์จากความเป็นเจ้าของอำนาจอธิปไตยตามส่วนของตน และไม่มีใครสามารถอ้างความเป็นเจ้าของอำนาจอธิปไตยทั้งหมดได้
ดังนั้นการที่ประเทศไทยมีการปฏิวัติรัฐประหาร จึงเป็นการที่คณะบุคคลกลุ่มหนึ่งเข้ายึดอำนาจอธิปไตยจากประชาชนและเข้าใช้อำนาจอธิปไตยแทนประชาชน โดยการใช้กำลังบังคับมิได้มาจากความยินยอมของประชาชน จึงเป็นการกระทำที่ขัดต่อหลักหรือทฤษฎีดังกล่าวอย่างสิ้นเชิง
ส่วนผลในทางกฎหมายของทฤษฎีที่ว่าอำนาจอธิปไตยเป็นของประชาชนคือ
1 ราษฎรแต่ละคนมีสิทธิที่จะเลือกผู้ปกครองทั้งนี้เพื่อเป็นการแสดงออก ซึ่งส่วนแห่งอำนาจอธิปไตยของตนอันนำมาซึ่งหลักที่เรารู้จักกันดีคือ “การเลือกตั้งอย่างทั่วถึง” (Universal Suffage) เพราะถือว่าการเลือกตั้งเป็นสิทธิของทุกคน มิใช่เป็นหน้าที่จึงไม่อาจจำกัดสิทธิได้ดังที่รุสโซกล่าวว่า “สิทธิเลือกตั้งเป็นสิทธิที่ไม่มีอะไรมาพรากไปจากประชาชนได้”
2 การมอบอำนาจของราษฎรให้ผู้แทนนั้นเป็นการมอบอำนาจในลักษณะที่ผู้แทนต้องอยู่ภายใต้อาณัติของราษฎรผู้เลือกตั้ง (Mandat Imfiratif)
ข้อ 3 จงทำตามคำสั่งต่อไปนี้
ก. จงอธิบายโดยสังเขปพอให้เข้าใจได้ว่า
– รัฐธรรมนูญในระบอบประชาธิปไตยเกิดมาจากสาเหตุใดหรือปัญหาใด
– เนื้อหาสาระของรัฐธรรมนูญที่สำคัญบัญญัติเรื่องใดบ้าง
– จุดมุ่งหมายของรัฐธรรมนูญในระบอบประชาธิปไตยคืออะไร
ข. จงเปรียบเทียบความแตกต่างของสภาร่างรัฐธรรมนูญ พ.ศ.2540 กับสภาร่างรัฐธรรมนูญ 2550
ธงคำตอบ
ก. รัฐธรรมนูญเกิดจากปัญหาการใช้อำนาจทางการปกครองของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ที่อำนาจอยู่ที่ผู้นำเพียงผู้เดียว ประชาชนไม่มีส่วนร่วมในการปกครอง และการใช้อำนาจในการปกครองไม่สามารถควบคุมตรวจสอบให้อยู่ในความพอเหมาะพอดีได้ ทำให้ประชาชนถูกรบกวนสิทธิเสรีภาพจากการใช้อำนาจทางปกครองอย่างไม่เป็นธรรม
ปัญหาดังกล่าวทำให้เกิดหลักการแบ่งแยกอำนาจทางปกครองเป็นสามอำนาจ คือ อำนาจนิติบัญญัติ อำนาจบริหาร และอำนาจตุลาการ
จากหลักการแบ่งแยกอำนาจทางปกครอง ทำให้เกิดระบอบประชาธิปไตยอันเป็นจุดเริ่มต้นของรัฐธรรมนูญ โดยมีหลักว่า
1 ประชาชนทุกคนมีความเท่าเทียมกัน เสมอภาคกัน
2 ผู้ที่จะเข้ามาเป็นผู้ใช้อำนาจในทางปกครอง จะต้องได้รับความเห็นชอบจากประชาชนส่วนใหญ่เป็นสำคัญ ทำให้เกิดกระบวนการเลือกตั้ง
3 เมื่อได้อำนาจในการปกครองประเทศแล้ว ต้องใช้อำนาจนั้นเพื่อปกป้องคุ้มครองสิทธิเสรีภาพและประโยชน์ของประชาชน
4 การใช้อำนาจทางปกครองดังกล่าวจะต้องสามารถควบคุมและตรวจสอบให้อยู่ในความพอเหมาะพอดีได้
ส่วนเนื้อหาสาระสำคัญที่ต้องมีบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญ ได้แก่
1 อำนาจในการปกครองประเทศมีกี่อำนาจ
2 ที่มาของแต่ละอำนาจเป็นอย่างไร มีขั้นตอนอย่างไร
3 วิธีใช้อำนาจดังกล่าวใช้อย่างไร
4 การควบคุมอำนาจในแต่ละอำนาจทำอย่างไร
5 สิทธิเสรีภาพของประชาชนขั้นมูลฐานมีอย่างไรบ้าง
ข. ข้อแตกต่างของสมาชิกสภาร่างรัฐธรรมนูญ (สสร.) พ.ศ.2540 กับสภาร่างรัฐธรรมนูญ 2550 คือ
– สสร. 2540 มาจากตัวแทนของประชาชนแต่ละจังหวัด ๆ ละ 1 คน และนักวิชาการอีก 23 คน
– สสร. 2550 มาจากคณะมนตรีความมั่นคงแห่งชาติ (คมช.) คัดเลือกมาไม่เกิน 2,000 คน และเลือกกันเองให้เหลือ 200 คน สุดท้าย คมช. จะเลือก 200 คน ให้เหลือ 100 คน เป็น สสร.
ข้อ 4 เทศบาลเมืองราชบุรี ตรวจพบว่า มีโรงงานในเขตเทศบาลปล่อยน้ำเสียอย่างผิดกฎหมายลงแม่น้ำในเขตเทศบาลหลายโรงงานด้วยกัน จึงได้ดำเนินการออกใบอนุญาตกำหนดให้ บริษัทเคมีสยาม จำกัดและบริษัทฟอกหนัง จำกัด ปล่อยน้ำเสียได้เป็นเวลา 6 เดือน หลังจากนั้นแล้วจะต้องหยุดการปล่อยน้ำเสียลงแม่น้ำอย่างเด็ดขาด และได้ดำเนินการบำบัดน้ำเสียให้ถูกต้องตามกฎหมายต่อไป ต่อมาระหว่างการพิจารณาของเทศบาลฯ เพื่อออกใบอนุญาตในกรณีเดียวกันนี้ให้แก่บริษัทน้ำตาลไทย จำกัด ทางเทศบาลฯ ได้ตรวจพบว่าการออกใบอนุญาตให้แก่บริษัทเคมีสยามฯ และบริษัทฟอกหนังฯดังกล่าวนั้นขัดต่อ พ.ร.บ. ส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมฯ เทศบาลฯจึงไม่ออกใบอนุญาตให้แก่บริษัทน้ำตาลไทยฯ และได้มีหนังสือแจ้งให้บริษัทน้ำตาลไทยฯ ยุติการทิ้งน้ำเสียลงแม่น้ำภายใน 1 เดือน บริษัทน้ำตาลไทยฯ เห็นว่าการกระทำของเทศบาลฯ เป็นการไม่ชอบด้วยรัฐธรรมนูญฯ (ฉบับชั่วคราว) พ.ศ.2549 มาตรา 3 เพราะตนควรได้รับใบอนุญาต เป็นระยะเวลา 6 เดือน เช่น เดียวกับบริษัทอื่นๆ เหมือนกัน ดังนั้นบริษัทน้ำตาลไทยฯ จึงได้ยื่นเรื่องดังกล่าวร้องเรียนต่อผู้ตรวจการแผ่นดิน
ของรัฐสภา เพื่อให้ผู้ตรวจการฯ เสนอเรื่องต่อตุลาการรัฐธรรมนูญ เพื่อพิจารณาวินิจฉัยต่อไป ดังนั้นหากท่านเป็นผู้ตรวจการฯ ท่านจะดำเนินการในกรณีนี้อย่างไร
ธงคำตอบ
หลักกฎหมาย พ.ร.บ. ประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา พ.ศ. 2542 มาตรา 16 “ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภามีอำนาจหน้าที่ ดังต่อไปนี้
(1) พิจารณาและสอบสวนหาข้อเท็จจริงตามคำร้องเรียนในกรณี
(ก) การไม่ปฏิบัติตามกฎหมายหรือปฏิบัตินอกเหนืออำนาจหน้าที่ตามกฎหมายของข้าราชการ พนักงาน หรือลูกจ้างของหน่วยราชการ หน่วยงานของรัฐ หรือรัฐวิสาหกิจ หรือราชการส่วนท้องถิ่น”
มาตรา 17 “ในกรณีที่ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภาเห็นว่าบทบัญญัติแห่งกฎหมาย กฎ ข้อบังคับ หรือการกระทำใดของบุคคลใดตามมาตรา 16(1) มีปัญหาเกี่ยวกับความชอบด้วยรัฐธรรมนูญ ให้ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภาเสนอเรื่องพร้อมความเห็นต่อศาลรัฐธรรมนูญหรือศาลปกครองแล้วแต่กรณีเพื่อพิจารณาวินิจฉัย
รัฐธรรมนูญ (ฉบับชั่วคราว) พ.ศ. 2549
มาตรา 3 “ภายใต้บังคับแห่งรัฐธรรมนูญนี้ ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ สิทธิเสรีภาพ และความเสมอภาค บรรดาที่ชนชาวไทยเคยได้รับความคุ้มครอง…. ย่อมได้รับความคุ้มครองตามรัฐธรรมนูญนี้”
มาตรา 35 “บรรดาการใดที่มีกฎหมายกำหนดให้เป็นอำนาจของศาลรัฐธรรมนูญ หรือเมื่อมีปัญหาว่ากฎหมายใดขัดต่อรัฐธรรมนูญหรือไม่ ให้เป็นอำนาจของคณะตุลาการรัฐธรรมนูญ….”
วินิจฉัย
การออกใบอนุญาตฯ ของเทศบาลฯ แก่บริษัทเคมีสยามฯ และบริษัทฟอกหนังฯ เป็นการไม่ชอบด้วยกฎหมาย การปฏิบัติของเทศบาลฯ ที่ไม่ชอบด้วยกฎหมายในการออกใบอนุญาตฯ ไม่อาจนำมาเป็นบรรทัดฐานสำหรับการออกใบอนุญาตให้แก่บริษัทน้ำตาลไทยฯได้
บริษัทน้ำตาลไทยฯ ไม่อาจอ้างหลักความเสมอภาคตามมาตรา 3 รัฐธรรมนูญฯ (ฉบับชั่วคราว) พ.ศ. 2549 เพราะไม่มีความเสมอภาคในสิ่งที่ไม่ชอบด้วยกฎหมาย ดังนั้น บริษัท น้ำตาลไทยฯ จึงมาสามารถเรียกร้องให้เทศบาลฯ ปฏิบัติต่อตนเสมือนกรณีของบริษัทเคมีสยามฯ และบริษัทฟอกหนังฯ
สรุป ผู้ตรวจการแผ่นดินฯ จะไม่ดำเนินการส่งเรื่องไปยังตุลาการรัฐธรรมนูญ เพื่อพิจารณาวินิจฉัยปัญหาเกี่ยวกับความชอบด้วยรัฐธรรมนูญ ในกรณีนี้
