การสอบไล่ภาค 1 ปีการศึกษา 2552
ข้อสอบกระบวนวิชา LAW 3016 (LA316) (LW318) กฎหมายปกครอง
(สำหรับนักศึกษาคณะรัฐศาสตร์)
คำแนะนำ ข้อสอบเป็นอัตนัยล้วน มี 4 ข้อ (คะแนนเต็มข้อละ 25 คะแนน)
ข้อ 1 จงอธิบายอย่างละเอียดว่า “กฎหมายปกครอง” มีความสำคัญต่อการบริหารราชการแผ่นดินทั้งส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และส่วนท้องถิ่นอย่างไร พร้อมยกตัวอย่างให้ชัดเจน
ธงคำตอบ
“กฎหมายปกครอง” คือ กฎหมายที่บัญญัติให้อำนาจและหน้าที่ในทางปกครองแก่หน่วยงานทางปกครองและเจ้าหน้าที่ของรัฐ ซึ่งอำนาจและหน้าที่ในทางปกครองนั้นได้แก่อำนาจหน้าที่ในการจัดทำบริการสาธารณะซึ่งเป็นกิจการของฝ่ายปกครอง
รวมทั้งอำนาจหน้าที่ของฝ่ายปกครองที่เกี่ยวกับการกระทำทางปกครองต่างๆ เช่น การออกกฎ การออกคำสั่งทางปกครอง หรือการทำสัญญาทางปกครอง เป็นต้น
และการบริหารราชการแผ่นดิน ไม่ว่าจะเป็นราชการบริหารส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และส่วนท้องถิ่น ก็เป็นเรื่องที่เกี่ยวกับการจัดทำบริการสาธารณะ เพื่อประโยชน์แก่ประชาชนส่วนรวม และการใช้อำนาจทางปกครองเพื่อออกกฎ ออกคำสั่งทางปกครอง รวมทั้งการทำสัญญาทางปกครองทั้งสิ้น เช่น ตาม พ.ร.บ. ระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ. 2534 ซึ่งเป็นกฎหมายปกครองได้บัญญัติให้อำนาจแก่นายกรัฐมนตรีในการออกกฎระเบียบ หรือข้อบังคับต่างๆได้
หรือตาม พ.ร.บ. เทศบาล ได้บัญญัติให้อำนาจและหน้าที่แก่เทศบาลซึ่งเป็นหน่วยราชการบริหารส่วนท้องถิ่นในการดำเนินการจัดทำบริการสาธารณะต่างๆ เป็นต้น ซึ่งจะเห็นได้ว่า ถ้าไม่มีกฎหมายปกครองบัญญัติให้อำนาจและหน้าที่แก่นายกรัฐมนตรีหรือเทศบาลแล้ว นายกรัฐมนตรีหรือเทศบาลก็ย่อมไม่มีอำนาจที่จะกระทำการดังกล่าวได้เลย
ดังนั้นจึงเห็นได้ว่า กฎหมายปกครองมีความสำคัญต่อการบริหารราชการแผ่นดินทั้งส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และส่วนท้องถิ่น ดังที่กล่าวมาแล้วข้างต้น
ข้อ 2 “วิธีปฏิบัติราชการทางปกครอง” หมายความว่าอย่างไร มีความสำคัญกับกฎหมายปกครองอย่างไร พร้อมยกตัวอย่างให้ชัดเจน
ธงคำตอบ
“วิธีปฏิบัติราชการทางปกครอง” หมายความว่า การเตรียมการและการดำเนินการของเจ้าหน้าที่ เพื่อจัดให้มีคำสั่งทางปกครอง หรือกฎและรวมถึงการดำเนินการใดๆ ในทางปกครองตามพระราชบัญญัตินี้ (พ.ร.บ. วิธีปฏิบัติราชการทางปกครอง พ.ศ. 2539 มาตรา 5)
และ “วิธีปฏิบัติราชการทางปกครอง” มีความสำคัญกับกฎหมายปกครอง ทั้งนี้เพราะ
“กฎหมายปกครอง” คือ กฎหมายที่บัญญัติให้อำนาจและหน้าที่ในทางปกครองแก่หน่วยงานทางปกครองและเจ้าหน้าที่ของรัฐ ซึ่งอำนาจหน้าที่ในทางปกครองนั้น ก็คือการใช้อำนาจตามกฎหมายของเจ้าหน้าที่ในการออกคำสั่งทางปกครอง ออกกฎ หรือการกระทำทางปกครองในรูปแบบอื่น ได้แก่ ปฏิบัติการทางปกครองรวมถึงการทำสัญญาทางปกครอง นั่นเอง
ซึ่งการใช้อำนาจทางปกครองดังกล่าว โดยเฉพาะที่สำคัญคือการใช้อำนาจทางปกครองของเจ้าหน้าที่เพื่อที่จะออกคำสั่งทางปกครอง หรือกฎนั้น ถ้าจะให้คำสั่งทางปกครองหรือกฎที่ออกมานั้น
เป็นคำสั่งทางปกครองหรือกฎที่ชอบด้วยกฎหมาย เจ้าหน้าที่ผู้ออกคำสั่งทางปกครองหรือกฎนั้น จะต้องดำเนินการให้ถูกต้องตามหลักเกณฑ์และขั้นตอนที่กฎหมายวิธีปฏิบัติราชการทางปกครองได้กำหนดไว้ เช่น ตามมาตรา 13 ในการพิจารณาทางปกครอง เจ้าหน้าที่ผู้ใดมีส่วนได้เสียในเรื่องที่ตนมีอำนาจพิจารณาทางปกครอง
จะทำการพิจารณาทางปกครองไม่ได้ หรือตามมาตรา 30 ในกรณีที่คำสั่งทางปกครองอาจกระทบถึงสิทธิของคู่กรณี เจ้าหน้าที่ต้องให้โอกาสคู่กรณีได้ทราบข้อเท็จจริงอย่างเพียงพอ และให้คู่กรณีได้มีโอกาสโต้แย้งและแสดงพยานหลักฐานของตนเป็นต้น
ดังนั้น ถ้าการใช้ อำนาจทางปกครองตามกฎหมายของเจ้าหน้าที่ไม่ได้ปฏิบัติตามหลักเกณฑ์และขั้นตอน ที่กฎหมายวิธีปฏิบัติราชการทางปกครองได้กำหนดไว้แล้ว ก็จะเป็นการใช้อำนาจทางปกครองที่มิชอบด้วยกฎหมาย ซึ่งจะทำให้เกิดข้อพิพาททางปกครองขึ้นได้
ข้อ 3 หลักกระจายศูนย์รวมอำนาจปกครอง หรือหลักการแบ่งอำนาจปกครอง มีสาระสำคัญอย่างไร การจัดระเบียบอำนาจปกครองโดยวิธีดังกล่าวเป็นประโยชน์หรือเป็นอุปสรรคต่อการพัฒนาระบอบประชาธิปไตยหรือไม่ จงอธิบายธงคำตอบ
หลักกระจายศูนย์รวมอำนาจปกครองหรือหลักการแบ่งอำนาจปกครอง เป็นหลักในการจัดระเบียบบริหารราชการที่ราชการบริหารส่วนกลางได้มอบ อำนาจในการวินิจฉัยสั่งการบางส่วนให้แก่เจ้าหน้าที่ของส่วนกลางที่ส่งไป ประจำเพื่อปฏิบัติราชการตามเขตภูมิภาคหรือเขตการปกครองต่างๆ ของประเทศ โดยเจ้าหน้าที่เหล่านั้นยังคงอยู่ภายใต้อำนาจบังคับบัญชาจากส่วนกลางโดยตรง
สาระสำคัญของหลักการแบ่งอำนาจปกครอง
1 ต้องมีราชการบริหารส่วนกลาง เพราะราชการบริหารส่วนกลางเป็นเจ้าของอำนาจและจะเป็นผู้จัดแบ่งอำนาจของตนไปให้แก่ส่วนภูมิภาค
2 ต้องมีเจ้าหน้าที่ที่เป็นตัวแทนของส่วนกลาง โดยส่วนกลางจะเป็นผู้แต่งตั้งและจัดส่งเจ้าหน้าที่เหล่านั้นไปประจำอยู่ตามเขตการปกครองในส่วนต่างๆของประเทศ เช่น ไปประจำอยู่ตามจังหวัด และอำเภอต่างๆเป็นต้น และเจ้าหน้าที่เหล่านั้นยังคงอยู่ภายใต้การบังคับบัญชาของส่วนกลาง
3 ส่วน กลางจะแบ่งอำนาจให้แก่เจ้าหน้าที่ซึ่งไปประจำอยู่ในส่วนภูมิภาคเพื่อไป ดำเนินการเฉพาะบางเรื่องหรือบางขั้นตอนในขอบเขตที่ส่วนกลางกำหนด ซึ่งจะแบ่งอำนาจให้มากน้อยขึ้นอยู่กับส่วนกลางโดยคำนึงถึงประโยชน์ที่ประชาชนจะได้รับเป็นสำคัญ
การจัดระเบียบอำนาจปกครองโดยวิธีดังกล่าวนั้น จะเป็นประโยชน์สำหรับประชาชนที่ยังขาดสำนึกหรือยังหย่อนความสามารถในการที่จะปกครองตนเอง เพราะการแบ่งอำนาจปกครองเป็นการฝึกฝนให้แก่ประชาชนได้เรียนรู้เกี่ยวกับการปกครองตนเอง ซึ่งเป็นก้าวแรกที่จะนำไปสู่การกระจายอำนาจปกครอง จึงถือว่าเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาระบอบประชาธิปไตย
แต่อย่างไรก็ดี การจัดระเบียบอำนาจปกครองโดยวิธีดังกล่าว ก็เป็นอุปสรรคต่อการพัฒนาระบอบประชาธิปไตยเช่นกัน เพราะการที่ส่วนกลางได้จัดส่งเจ้าหน้าที่ไปบริหารงานในแต่ละท้องที่นั้น แสดงให้เห็นว่าส่วนกลางยังไม่เชื่อมั่นในความสามารถของประชาชนในการปกครองตนเอง และประชาชนในแต่ละท้องถิ่นก็จะมองว่าการบริหารงานของส่วนภูมิภาคยังเป็นของส่วนกลางไม่เกี่ยวกับตน ดังนั้นการพัฒนาการเรียนรู้การปกครองตนเองก็อาจไม่เกิดขึ้น
ดังนั้น การจัดระเบียบอำนาจปกครองโดยวิธีดังกล่าวจะเป็นประโยชน์หรืออุปสรรคต่อการพัฒนาระบอบประชาธิปไตย จึงขึ้นอยู่กับความพร้อมของประชาชนเป็นสำคัญ
ข้อ 4 นายกเทศมนตรีตำบลนาดีอาศัยอำนาจตามกฎหมายควบคุมอาคาร มีหนังสือถึงนายโชค ความว่าห้ามนายโชคเข้าใช้อาคารพาณิชย์ที่เปิดเป็นร้านขายอาหารและเครื่องดื่ม โดยให้เหตุผลว่าร้านขายอาหารและเครื่องดื่มของนายโชคเปิดตลอด 24 ชั่วโมง
และส่งเสียงดังเป็นที่น่ารำคาญแก่ผู้อยู่อาศัยข้างเคียง ซึ่งเป็นการกระทำที่ไม่ชอบด้วยกฎหมาย โดย ไม่มีข้อเท็จจริงอันเป็นสาระสำคัญที่แสดงให้เห็นว่าตัวอาคารพาณิชย์ของนาย โชคนั้นมีสภาพที่อาจเป็นภยันตรายตามวัตถุประสงค์ของกฎหมายควบคุมอาคารแต่อย่างใด
ดังนี้หนังสือที่ห้ามนายโชคเข้าใช้อาคารพาณิชย์ดังกล่าวถูกต้องตามรูปแบบตามที่พระราชบัญญัติวิธีปฏิบัติราชการทางปกครอง พ.ศ. 2539 มาตรา 37 หรือไม่ และหนังสือดังกล่าวเป็นคำสั่งทางปกครองที่ชอบด้วยกฎหมายหรือไม่ เพราะเหตุใด จงอธิบาย
ธงคำตอบ
พระราชบัญญัติวิธีปฏิบัติราชการทางปกครอง พ.ศ. 2539 มาตรา 37 วรรคแรก บัญญัติว่า
“คำสั่งทางปกครองที่ทำเป็นหนังสือและการยืนยันคำสั่งทางปกครองเป็นหนังสือต้องจัดให้มีเหตุผลไว้ด้วย และเหตุผลนั้นอย่างน้อยต้องประกอบด้วย
(1) ข้อเท็จจริงอันเป็นสาระสำคัญ
(2) ข้อกฎหมายที่อ้างอิง
(3) ข้อพิจารณาและข้อสนับสนุนในการใช้ดุลพินิจ”
ตามบทบัญญัติดังกล่าว หมายความว่า เมื่อเจ้าหน้าที่ได้ออกคำสั่งทางปกครองและเป็นคำสั่งทางปกครองที่ทำเป็นหนังสือ เจ้าหน้าที่ต้องจัดให้มีเหตุผลไว้ในคำสั่งทางปกครองนั้นด้วย และเหตุผลนั้นอย่างน้อยต้องมีข้อเท็จจริงอันเป็นสาระสำคัญ ข้อกฎหมายที่อ้างอิง และข้อพิจารณาและข้อสนับสนุนในการใช้ดุลพินิจ
วินิจฉัย
การที่นายกเทศมนตรีตำบลนาดีได้มีคำสั่งทางปกครองที่เป็นหนังสือห้ามนายโชคเข้าใช้อาคารพาณิชย์ที่เปิดเป็นร้านอาหารและเครื่องดื่ม โดยให้เหตุผลว่าร้านขายอาหารและเครื่องดื่มของนายโชคเปิดตลอด 24 ชั่วโมง และส่งเสียงดังเป็นที่น่ารำคาญแก่ผู้อยู่อาศัยข้างเคียงนั้น เหตุผล ที่นายกเทศมนตรีตำบลนาดีได้ให้ไว้ในคำสั่งห้ามใช้อาคารไม่มีข้อเท็จจริงอัน เป็นสาระสำคัญที่แสดงให้เห็นว่าอาคารดังกล่าวมีสภาพที่อาจเป็นอันตราย
รวมทั้งไม่มีข้อพิจารณาและข้อสนับสนุนในการใช้ดุลพินิจแต่อย่างใด คำสั่งทางปกครองดังกล่าวจึงเป็นคำสั่งทางปกครองที่ไม่ชอบด้วยกฎหมาย เพราะมิได้ดำเนินการให้ถูกต้องตามรูปแบบอันเป็นสาระสำคัญที่กำหนดไว้สำหรับการกระทำนั้นตาม พ.ร.บ. วิธีปฏิบัติราชการปกครองฯ มาตรา 37 วรรคแรก
สรุป หนังสือห้ามนายโชคเข้าใช้อาคารพาณิชย์ดังกล่าว เป็นคำสั่งทางปกครองที่ไม่ชอบด้วยกฎหมาย ตามเหตุผลและหลักกฎหมายดังกล่าวข้างต้น
