POL 3311 การเมืองและระบบราชการ
การสอบไล่ภาค 1 ปีการศึกษา 2566
ข้อ 1. Good Governance หมายถึงอะไร และมีหลักการสำคัญ ๆ อะไรบ้าง จงอธิบายให้ละเอียดและยกตัวอย่างประกอบคำอธิบาย นักศึกษาคิดว่าหลัก Good Governance สามารถนำมาปรับใช้ในระบบราชการไทยได้หรือไม่ แค่ไหน เพียงใด จงอธิบาย
แนวคำตอบ
ธรรมาภิบาล (Good Governance) หมายถึง หลักการบริหารจัดการที่ดี อันเกี่ยวข้องกับนโยบายของส่วนราชการและพฤติกรรมของบุคลากรในองค์การ ทั้งหน่วยงานภาครัฐและภาคเอกชน ซึ่งเรียกว่า การบริหารกิจการบ้านเมืองและสังคมที่ดี ซึ่งเป็นแนวทางสำคัญในการจัดระเบียบให้ทั้งภาครัฐ ภาคธุรกิจเอกชนและภาคประชาชนโดยรอบครอบคลุมถึงฝ่ายวิชาการ ฝ่ายปฏิบัติการ ฝ่ายราชการ และฝ่ายธุรกิจ สามารถอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข มีความรักสามัคคีและร่วมกันเป็นพลัง ก่อให้เกิดการพัฒนาอย่างยั่งยืน และเป็นส่วนเสริมความเข้มแข็งหรือสร้างภูมิคุ้มกันให้แก่ประเทศ ทั้งนี้เพื่อบรรเทาป้องกันหรือแก้ไขเยียวยาภาวะวิกฤติอันตรายที่อาจจะมีขึ้นมาในอนาคต เพราะสังคมจะรู้สึกถึงความยุติธรรม ความโปร่งใสและความมีส่วนร่วม อันเป็นคุณลักษณะสำคัญของศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ การปกครองแบบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นพระประมุข เพื่อให้สอดคล้องกับรัฐธรรมนูญ ความเป็นไทย และกระแสโลกในยุคปัจจุบัน
หลักการของธรรมาภิบาล มี 6 ประการ ได้แก่
1. หลักนิติธรรม หมายถึง การตรากฎหมาย กฎ กติกาที่ถูกต้องเป็นธรรม การบังคับใช้เป็นไปตามกฎ กติกาที่ตกลงกันไว้ คำนึงถึงสิทธิ เสรีภาพ ความยุติธรรมของสมาชิก
2. หลักคุณธรรม หมายถึง การยึดมั่นในความถูกต้องดีงาม ส่งเสริม สนับสนุนให้ประชาชนพัฒนาตนเอง เพื่อให้มีความซื่อสัตย์ จริงใจ ขยัน อดทน มีระเบียบวินัย ประกอบอาชีพสุจริต
3. หลักความโปร่งใส หมายถึง สุจริตโปร่งใส หรือมีความหมายตรงกันข้ามกับการทุจริตคอร์รัปชัน ซึ่งเป็นความหมายถึงความสุจริตโปร่งใส
4. หลักความมีส่วนร่วม หมายถึง การให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการตัดสินใจเกี่ยวกับทางราชการ การบริหาร การวางแผน การร่วมปฏิบัติ และร่วมควบคุมงานสาธารณะ
5. หลักความรับผิดชอบ หมายถึง การตระหนักในสิทธิหน้าที่ ในความรับผิดชอบต่อผลที่เกิดขึ้นจากการกระทำ
6. หลักความคุ้มค่า หมายถึง การบริหารจัดการทรัพยากรที่มีจำกัดเพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดแก่ส่วนรวม โดยให้อย่างคุ้มค่า สร้างสรรค์สินค้าและบริการที่มีคุณภาพ แข่งขันได้ในเวทีโลก และรักษาสภาพแวดล้อมทรัพยากรธรรมชาติให้สมบูรณ์ยั่งยืน โดยมุ่งประโยชน์สุข
ธรรมาภิบาลกับระบบราชการ
หลัก Good Governance นั้นสามารถนำมาปรับใช้ในระบบราชการไทยได้ ไม่ว่าการปฏิรูประบบราชการหรือการปฏิรูปการเมืองไทยนั้น จากแรงกดดันของการเปลี่ยนแปลงของโลกภายนอกที่ต้องมีการแข่งขัน และกระแสประชาธิปไตย โดยภาคประชาชนคาดหวังจากการบริหารราชการจากรัฐบาลนั้น ดังนั้นการปฏิรูประบบราชการซึ่งเป็นกลไกของรัฐบาลในประเทศที่กำลังการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองสู่การเป็นประชาธิปไตย การบริหารราชการแผ่นดินให้บริการและพัฒนาคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น และพัฒนาประเทศตามทิศทางเป้าหมายที่กำหนดไว้ เพื่อให้ได้ “ระบบราชการ 4.0” หรือ “ระบบการบริหารราชการแนวใหม่”
ข้อ 2. ตัวแบบการนำนโยบายไปปฏิบัติ (Implementation Model) ซึ่ง ศ.ดร.สมพงษ์ เกษมสิน นั้นได้เสนอไว้มีตัวแบบอะไรบ้าง นำเสนอในบริบทราชการไทยในขณะนี้ได้ (หยิบยกเพียงตัวแบบเดียว) จงวิเคราะห์ อธิบาย และยกตัวอย่างให้เห็นเป็นรูปธรรม
แนวคำตอบ
ศาสตราจารย์ ดร.สมพงษ์ เกษมสิน ได้เสนอตัวแบบการนำนโยบายไปปฏิบัติไว้ 6 ตัวแบบ ดังนี้
1. ตัวแบบที่มีเหตุผล (Rational Model)
2. ตัวแบบทางการจัดการ (Management Model)
3. ตัวแบบทางด้านการพัฒนาองค์การ (Organization Development Model)
4. ตัวแบบกระบวนการของระบบราชการ (Bureaucratic Process Model)
5. ตัวแบบทางการเมือง (Political Model)
6. ตัวแบบทั่วไป (General Model)
สำหรับตัวแบบที่จะหยิบยกมานำเสนอจำนวน 1 ตัวแบบ ได้แก่ ตัวแบบทางการจัดการ (Management Model) โดยเน้นขีดสมรรถนะภายในของหน่วยงานที่รับผิดชอบบริหารว่ามีจุดอ่อนและจุดแข็งในด้านต่าง ๆ หรือไม่ อย่างไร เช่น โครงสร้างองค์การ บุคลากร งบประมาณ สถานที่ วัสดุอุปกรณ์และสิ่งอำนวยความสะดวก ตลอดจนเทคโนโลยีสมัยใหม่ อย่างไรก็ตามมักพบว่าหน่วยงานที่มีขีดสมรรถนะค่อนข้างต่ำ แต่ก็จะส่งผลให้การนำนโยบายไปปฏิบัติประสบความสำเร็จ
ปัจจัยในการบริหารงาน มีองค์ประกอบที่สำคัญดังนี้
1) คนหรือบุคคล (Man)
2) เงิน (Money)
3) วัสดุอุปกรณ์ (Material)
4) การจัดงาน (Management)
ข้อ 3. จากกรณีการโยกย้ายนายถวิล เปลี่ยนศรี อดีตเลขาธิการสภาความมั่นคงแห่งชาติ กรณีดังกล่าวนี้จะมีสะท้อนสภาวะ “อัมนาจยาธิปไตย” หรือไม่ อย่างไร และอิทธิพลวัฒนธรรมแบบดั้งเดิมสังคมไทยมีผลต่อ “หลักความเป็นกลางทางการเมือง” ของข้าราชการหรือไม่ อย่างไร จงอธิบายพร้อมยกตัวอย่างสถานการณ์จริงในปัจจุบันมาประกอบให้เข้าใจ
แนวคำตอบ
จากกรณีการโยกย้ายนายถวิล เปลี่ยนศรี ถือได้ว่าเป็นความ “อัมนาจยาธิปไตย” ที่เกิดขึ้นในการเมืองของไทยในขณะนั้น เนื่องจากนายกรัฐมนตรีออกคำสั่งโยกย้ายข้าราชการนั้นเป็น “เอกสิทธิ์ของฝ่ายบริหาร” ที่สามารถกระทำการได้โดยไม่เป็นความผิดทางกฎหมาย กรณีการโยกย้ายนายถวิล เปลี่ยนศรี จึงสะท้อนให้เห็นถึงปัญหาในการเมืองไทย ดังนี้
1. ในการสร้างอำนาจทางการเมืองของฝ่ายอนุรักษ์นิยม มักใช้กลไกของสถาบันตุลาการเป็นสำคัญ ซึ่งการใช้อำนาจดังกล่าวนี้จะเห็นถึงการที่สถาบันตุลาการจะเข้ามาเป็นผู้ชี้ขาดทางการเมือง
2. สภาวะดังกล่าวทำให้เกิดข้อสังเกตถึงแนวทางการเมืองการปกครองของพรรคการเมืองของสถาบันตุลาการ
3. การใช้อำนาจของฝ่ายอมาตยาธิปไตยโดยตุลาการนั้น ส่งผลอย่างมากในอีกด้านหนึ่งคือการเปลี่ยนผ่านประชาธิปไตยของไทย
4. การใช้อำนาจโยกย้ายข้าราชการของนายกรัฐมนตรีเป็นความผิดทางกฎหมายนั้นสะท้อนให้เห็นถึงความเชื่อที่ว่า อำนาจของฝ่ายข้าราชการมีความชอบธรรมมากกว่าอำนาจของฝ่ายการเมือง
สำหรับอิทธิพลวัฒนธรรมในสังคมไทย พบว่ามีผลต่อ “หลักความเป็นกลางทางการเมือง” ของข้าราชการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งปัญหาความขัดแย้งระหว่างข้าราชการเมืองกับข้าราชการประจำ นั้นคือ การวางตนไม่เป็นกลางทางการเมืองของข้าราชการ ซึ่งถือว่าเป็นสาระสำคัญประการหนึ่งของ “ระบบคุณธรรม” แม้ว่าในทางปฏิบัติแล้วจะมีหลักการของระบบคุณธรรมและบทบัญญัติในรัฐธรรมนูญว่าด้วยเรื่องดังกล่าว แต่การปฏิบัติในหลายประการยังไม่มีความชัดเจนเท่าที่ควร
ข้อ 4. วัฒนธรรมองค์การในระบบราชการไทย (Bureaucratic Culture) จะสามารถแก้ไขได้ด้วยหลักการเช่น ยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี (ด้านที่ 6), ทักษะของพลเมืองในศตวรรษที่ 21 หรือ Collaborative Governance: CG อย่างใดอย่างหนึ่งให้สอดคล้องเพื่อให้ข้าราชการในปัจจุบันนำไปเป็นบทเรียน “สร้างระบบราชการดิจิทัล” ต่อไปอย่างไร… จงอธิบายพร้อมยกตัวอย่างสถานการณ์จริงในปัจจุบันมาประกอบให้เข้าใจ
แนวคำตอบ
วัฒนธรรมองค์การในระบบราชการไทยนั้นสามารถแก้ไขได้ด้วย “ทักษะของพลเมืองในศตวรรษที่ 21” แต่เป็นเพียงการแก้ไขในบางแง่มุมเท่านั้น ไม่ใช่ทั้งหมดของวัฒนธรรมองค์การในระบบราชการไทย
ทักษะของพลเมืองในศตวรรษที่ 21 ได้แก่
1. ทักษะในการรู้จักรักษาอัตลักษณ์ที่ดีของตัวเอง (Digital Citizen Identity)
2. ทักษะในการบริหารจัดการเวลาในโลกดิจิทัล (Screen Time Management)
3. ทักษะในการรับมือการกลั่นแกล้งบนโลกไซเบอร์ (Cyberbullying Management)
4. ทักษะในการรักษาความปลอดภัยของตนเองบนโลกไซเบอร์ (Cyber Security Management)
5. ทักษะในการจัดการความเป็นส่วนตัว (Privacy Management)
6. ทักษะในการคิดวิเคราะห์อย่างมีวิจารณญาณ (Critical Thinking)
7. ทักษะในการบริหารจัดการข้อมูล ร่องรอยทางดิจิทัล (Digital Footprint)
8. ทักษะการใช้เทคโนโลยีอย่างมีความเห็นอกเห็นใจและสร้างสัมพันธภาพที่ดีกับผู้อื่น (Digital Empathy)
การสร้างระบบราชการดิจิทัล
ระบบราชการดิจิทัล หรือระบบราชการ 4.0 เป็นระบบราชการในบริบทไทยแลนด์ 4.0 ซึ่งเป็นผลสืบเนื่องมาจากวิสัยทัศน์ของประเทศไทยที่ว่า “ประเทศมีความมั่นคง มั่งคั่ง ยั่งยืน เป็นประเทศที่พัฒนาแล้ว ด้วยการพัฒนาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง” ภาครัฐหรือระบบราชการนั้นควรจะต้องทำงานโดยยึด “หลักธรรมาภิบาล” เพื่อประโยชน์สุขของประชาชนเป็นหลัก โดยมีองค์ประกอบอยู่ 3 ด้าน คือ
1. เปิดกว้างและเชื่อมโยงกัน
2. ยึดประชาชนเป็นศูนย์กลาง
3. มีสมรรถนะสูงและทันสมัย
